Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wczasachdominatuwzrosłoznaczenieprawotwórczejdziałalnościcesarzy.Podstawąporządku
prawnegostawałysięcorazczęściejrozporządzenia(konstytucje)cesarskie–
leges
.Zawierałyone
jednakgłównieprzepisyprawapublicznegoikarnego.Wsprawachnieuregulowanychprzez
ustawodawstwocesarskiekorzystanowpraktycesądowejzdawnegoprawa(
ius
),którebyłoznane
główniezdziełprawnikówrzymskich.Wieluznichotrzymywałoodcesarzyuprawnienie
dooficjalnegointerpretowaniaobowiązującegoprawawformieodpowiedziprawnych.Opinie
prawneautoryzowanychniejakojurystówmiałyzasobąautorytetcesarski(
iuspublicerespondendi
exauctoritateprincipis
).Byłyonewzasadziewiążącedlasędziówrozstrzygającychspornesprawy.
Wtensposóbwokresiedominatupismawybitnychprawnikówrzymskichurosłydorangiźródeł
obowiązującegoprawa.
Niezliczonaliczbapismprawnikówrzymskichwywoływała
ustawyocytowaniucesarzaKonstantyna
niedogodnościwkorzystaniuztegorodzajuźródełprawaprzy
wydawaniusądowychorzeczeń.Związanaztymniepewnośćprawawywołałaingerencjęwładzy
państwowejwpostacitzw.cesarskichustawocytowaniu.Zawierałyoneprzepisyokreślające,
którepismajurystówmogłybyćpowołaneprzedsądemijakjemiałoceniaćsędziawsporze
międzystronami.CesarzKonstantynwydałdwieustawy.Pierwszazezwalałanacytowanieprzed
sądemtylkowłasnychopiniiPapiniana,genialnegoprawnikazpoczątkuIIIw.n.e.,zpominięciem
licznychkomentarzydojegodzieł.DrugauznawałamocobowiązującąpismPaulusa,najbardziej
twórczegoteoretykaprawawRzymie,żyjącegowtychsamychczasach,coPapinian.Ustawa
potwierdzałazwłaszczaautorytetsentencjiPaulusa(
Sententiae
),któreprawdopodobnieniewyszły
spodjegoręki.DziełaPaulusa,wrazpismamiUlpiana,kolejnegowielkiegoprawnikarzymskiego
zpoczątkuIIIw.n.e.,będąpóźniejstanowićniemalpołowęzawartości
Digestów
justyniańskich.
Konstytucjaraweńska,wydanaprzezcesarzaTeodozjuszaIIw426r.n.e.,
konstytucjaraweńska
bardziejkompleksowouregulowałasposóbcytowaniaopiniijurystów.Ustaliła
nazwiskaprawników,którychpismamiałyprzedsądemmocobowiązującą.Należelidonich:
Papinian,Paulus,Gajus(IIw.n.e.)iModestyn(uczeńUlpiana)orazprawnicy,którychoni
powoływaliwswychdziełach.Ustawaokreśliłatakżeporządekuwzględnianiapoglądówprawników
przezsądwedługnastępującychzasad:a)gdywystępowałaróżnicazdań,sądmusiałopowiedzieć
sięzastanowiskiemwiększości,b)jeślizachodziłarównośćstanowisk,przeważałaopiniaPapiniana,
c)gdyPapinianwspornejkwestiimilczał,sędziamiałprawowyborujednejzopinii.
Wwynikuprawotwórczejdziałalnościcesarzyzokresudominatu
zbiorykonstytucjicesarskich
powstałoprawoocharakterzejednolitym,zacierająceróżnicemiędzy
wcześniejszymprawem(
iuscivile
)aprawemzawartymwustawachcesarskich(
leges
).Niemniej
jednakjurysprudencjarzymskastarałasięodgraniczyćnoweprawocesarskie(
ius
novum
)odprzepisówdawnegoprawaprywatnego(
iusvetus
),odzwierciedlonegowpismach
prawnikówrzymskich.Ogrommateriałuprawnegozmuszałwięcdodziałańkompilatorskich,
ułatwiającychustalenieobowiązującegoprawa.Wtensposóbpowstałynajpierwprywatnezbiory
rozporządzeńcesarskich,anastępnieoficjalnyichzbiór.Doprywatnychkompilacjicesarskich
leges
należał:
CodexGregorianus
i
CodexHermogenianus
.Natomiasturzędowymzbioremkonstytucji
cesarskichbył
CodexTheodosianus
.
Obaprywatnezbioryrozporządzeńcesarskichbyły
kodeksgregoriańskiihermogeniański
prawdopodobniedziełemprawnikówprzebywającychnadworze
cesarzaDioklecjana,mającychdostępdoarchiwówkancelariicesarskiej.Pierwszyzbiór,
opracowanyok.291r.,zawierałkonstytucjecesarskieodHadrianadoDioklecjana.Drugi–jako
uzupełnieniepierwszego–zawierałpóźniejszekonstytucjewydaneprzezDioklecjana.Częściowa
unifikacjaustawodawstwacesarskiegoniespełniłajednakoczekiwańpraktykisądowej,coskłoniło
cesarzaTeodozjuszaIIdowydanianowegokodeksu.
W438r.ogłoszononowykodeks,zwanykodeksemteodozjańskim,
kodeksteodozjański
któryobowiązywałtakwewschodniej,jakizachodniejczęści
cesarstwa.Zostałonprzedwejściemwżycie1stycznia439r.przyjętywdrodzeaklamacjiprzez
senatrzymski.Wczasieodczytywaniadokumenturzymscysenatorowiebilibrawoijednogłośnie
wyrażaliswąaprobatę,aichokrzykipowtarzałysięwielokrotniepokażdejklauzuli(np.
pozawołaniu„usunęliściewieloznacznościustawcesarstwa”okrzykinacześćwładzypowtórzono
23razy!).Sposóbprzyjęciakodeksuobrazujenietylkostosunkipolityczneczasówdominatu,ale
jednocześniepokazuje,jakwielkimprzełomemdlapaństwarzymskiegobyłowprowadzenie
jednolitegoustawodawstwa.
KodeksTeodozjuszautrzymywałmocobowiązującądwóchwcześniejszychkodeksów.Składałsię
z16ksiągpodzielonychnatytuły,zktórychkażdyobejmowałrozporządzeniecesarskiedotyczące
określonejdziedziny,anadtopodawanoimięcesarzaidatęwydanejprzezeńkonstytucji.
Poopublikowaniukodeksuteodozjańskiegoukazałosięwielenowel,którewydawalizarówno
cesarzewschodnio-jakizachodniorzymscy.Nowelepostteodozjańskie(
Novellae
Posttheodosianae
)stanowiłyźródłoprawarzymskiegoprzejętepóźniejprzezbarbarzyńskie
