Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
kiedymłodykrólobjąłfaktycznierządynaLitwie,istniaławpaństwiepol-
sko-litewskimpraktycznadwuwładza.
ZygmuntAugustbyłostatnimzJagiellonów.Dziękidoprowadzonej
przezniegodoskutkuuniilubelskiej1569r.zmieniłsięwzajemnystosunek
KoronyiLitwy.PowstałaRzeczpospolitaObojgaNarodów,państwoszla-
checkie,wktórymzasadaelekcyjnościtronustałasięjednązkardynalnych
zasadustrojowych.Jednakkształttejnowejelekcji—wolnejelekcji,wktó-
rejuczestniczyćmógłteoretyczniekażdyszlachcicherbowy,zostałustalony
dopierowtokuburzliwychobradsejmowychpośmierciostatniegozJagiel-
lonóww1572r.Elekcjamiałabyćcałkowiciewolna—wybranymógłbyć
każdyzkandydatówzagranicznych,atakżekażdyszlachcickrajowypoza-
przysiężeniupodstawowychprawRzeczypospolitejujętychwtzw.artykuły
henrykowskieipactaconventa
54
.Jednakpamięćodziedzictwieiświetnych
rządachPiastówiJagiellonówbyławspołeczeństwieszlacheckimtaksilna,
żewciągunajbliższychstulatwybierano—zjednymwyjątkiem—władców
skoligaconychzJagiellonamialbomającychwswychżyłachkrewjagielloń-
ską.Owymwyjątkiembył,wybranypochopniepośmierciZygmuntaAugu-
sta,królewiczfrancuskiHenrykWalezy
,zobowiązanywszelako(wprawdzie
tylkoprywatnie)dopoślubienianiezamężnejsiostryzmarłegokrólaAnny
55
.
Panowaniejegobyłoepizodem,ajegorychłaucieczkadoFrancjilekcją,która
tymsilniejzwróciłaumysłyrzeszszlacheckichkuostatnimlatoroślomwy-
gasającejdynastii.Otym,żeniezapomnianozupełnieprawdziedzicznych
świadczytytuł,jakimobdarzonoAnnę,„infantka”,czylinastępczynitronu
—tytułstosowanywnajbardziejabsolutystycznierządzonymwówczaspań-
stwie,wHiszpanii.WatmosferzeprojagiellońskichnastrojówJanZamoyski
przeprowadził13grudnia1575r.wybórtejże„infantki”jako„Piasta”,czyli
rodzimegokandydata,zwarunkiemjednakpoślubieniaprzezniąwybrane-
goprzezszlachtękróla
56
.Jakwiadomozwalkelekcyjnychzwycięskowy-
szedłStefanBatory,aAnnaformalniemupoślubionaniebyławstanieode-
graćrolidrugiejJadwigi,niemiałateżjejprerogatyw.PośmierciBatorego
wybórpadłnasiostrzeńcaAnny,synaKatarzynyJagiellonkiiJanaSzwedz-
54
S.Orzelski,Bezkrólewiaksiągośmioro,czylidziejePolskiodzgonuZygmuntaAugusta
r.1572dor.1576,t.II,Petersburg–Mohylew1856,s.30–31.
55
S.Grzybowski,HenrykWalezy,Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź1985.
56
S.Orzelski,BezkrólewiaksiągośmioroII,s.158.
40
