Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
12
AndrzejZięba
natomiast–ukonstytuowananakongresiewParyżuw1889roku–IIMiędzyna-
rodówka.
Dążeniadonawiązywaniakontaktównaszczeblumiędzynarodowymnie
możnaprzypisywaćwyłączniepartiomsocjaldemokratycznym.Podtymwzglę-
demsocjalistówbardziejwyprzedziliczasowoliberałowie.Rzeczjednakwtym,
żewspółpracatychostatnichmiałaowielebardziejluźnycharakter.Międzyna-
rodowekontaktyprzedstawicielipartiitejorientacjidatująsięodroku1823.
PrzyjętywówczasnaspotkaniuweFrancjidokumentpolitycznypt.PlanLibe-
rałównarzeczwznowieniarewolucji(PlandesLibérauxpourrécommencerla
révolution)postulowałwprowadzenieściślejszejwspółpracymiędzysygnują-
cymigofrancuskimiihiszpańskimiliberałami,włoskimiKarbonariuszami
ibrytyjskimiRadykałami
1.Naprzeszkodzietakimzamierzeniomstanęłajednak
samaustrojowanaturapartiiklubowych.Działająonewprzypadającejnaprze-
działczasowylat30.–80.XIXwiekudobierządównotabliiorganizacjiklubo-
wej,kiedycenzusoweprawowyborczeeliminujezudziałuwwyborachprzewa-
żającączęśćspołeczeństwa.Wtychwarunkachpartiejawiąsię–jakjuż
wzmiankowano–bardziejjakokierunkiideowe,kierowaneprzezośrodki
wrodzajuredakcjiczasopism,kawiarniczysalonów.Skoroprzyrealizacji
swoichówczesnychfunkcjinaszczebluwewnątrzpaństwowympartiomwystar-
czastosowaniezalążkowychformorganizacyjnych–totrudnobyłobyoczeki-
waćnarozwijanieprzezniebardziejinstytucjonalnierozbudowanejwspółpracy
napoziomiemiędzynarodowym.
Powyższasytuacjauległazmianiezchwiląprzeobrażeniasiępartiiklubo-
wychworganizacjemasowe.Towtrakcieowego,rejestrowanegoodostatnich
dekadXIXstulecia,procesudojrzewająprzesłankidozmianysytuacjiwsferze
współpracymiędzynarodowej.Widocznejesttozwłaszczawokresiemiędzy-
wojennym,czyli,wedługprzyjętychwnauceperiodyzacjidziejówpartiiwdru-
giejfazierozwojupartiimasowych
2.Wmiarędemokratyzacjiprawawyborcze-
goiobejmowaniajegoregulacjamicorazszerszychkręgówspołeczeństwapo-
jawiłasiękoniecznośćbudowyogólnokrajowejsieciinstancjipartyjnych.Po-
dejmowanymwtymzakresieprzedsięwzięciomzaczynatowarzyszyćcorazpo-
wszechniejuświadamianapotrzebainstytucjonalizacjiwspółpracypartiina
szczeblumiędzynarodowym.
Przebiegtegoprocesudobrzeobrazujeprzykładnawiązywaniawspółpracy
przezpartieliberalne.ZinicjatywyfrancuskichRadykałówutworzyłyone
29sierpnia1924rokuwGenewieMiędzynarodowePorozumieniePartiiRady-
kalnychiPodobnychPartiiDemokratycznych(EntenteInternationaledesPartis
RadicauxetdesPartisDemocratiquesSimilaires).EntenteInternationalezrze-
szałopartiez11państwiodbywałoregularniedorocznekongresyażdoroku
1934.Niejestprzypadkiem,żewśródtematówdyskutowanychnakongreso-
1Zob.F.Bolkestein,TheLiberalInternational:ALiberalCommitmenttoInternationalism,
„TheWashingtonQuarterly”,1989,Summer,vol.12,No.3,s.104.
2Zob.M.Sobolewski,Partieisystemypartyjneświatakapitalistycznego,PWN,Warszawa
1974,s.106.
