Od metafory do urojenia. Próba patografii Tadeusza Peipera

Jarosław Fazan

Uzyskaj dostęp

Zakup książkę

ISBN/ISSN:

978-83-233-9002-2

DOI:

Wydawnictwo:

Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego

Rok wydania:

2010

Liczba stron:

369

XML:ISBN/ISSN:

ONIX MARC21

Bibliografia:

Fazan, Jarosław. Od metafory do urojenia. Próba patografii Tadeusza Peipera. Red. . Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2010, 369 s. ISBN 978-83-233-9002-2

Bibliografia refWorks:

RT Book, Whole

SR Electronic(1)

A1 Fazan, J.

T1 Od metafory do urojenia. Próba patografii Tadeusza Peipera

PB Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego

PP Kraków

YR 2010

SN 978-83-233-9002-2

Bibliografia BibTex:

@Book{ 101280, author = "Fazan, Jarosław", editor = "", title = "Od metafory do urojenia. Próba patografii Tadeusza Peipera", publisher = "Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego", year = "2010", address = "Kraków", isbn = "978-83-233-9002-2" }

Bibliografia endNote:

TY - BOOK

AU - Fazan, Jarosław

ED -

TI - Od metafory do urojenia. Próba patografii Tadeusza Peipera

PB - Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego

CY - Kraków

PY - 2010

SN - 978-83-233-9002-2

ER -

Netografia (standard APA):

Fazan, Jarosław. Od metafory do urojenia. Próba patografii Tadeusza Peipera [baza danych online] Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2010 [dostęp: 15 07 2024]. Dostęp w Ibuk Libra: https://libra.ibuk.pl/reader/od-metafory-do-urojenia-proba-patografii-tadeusza-peipera-jaroslaw-fazan-101280.

literaturoznawstwo, historia literatury, literatura, analiza literacka, Tadeusz Peiper

Od metafory do urojenia to pierwsze obszerne opracowanie twórczości Tadeusza Peipera uwzględniające chorobę psychiczną "papieża awangardy". W centrum zainteresowania próby patografii programotwórcy polskiego konstruktywizmu znajdują się jego późne...

Więcej

ISBN/ISSN:

978-83-233-9002-2

DOI:

Wydawnictwo:

Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego

Rok wydania:

2010

Liczba stron:

369

XML:ISBN/ISSN:

ONIX MARC21

Wstęp. Czy Tadeusz Peiper był schizofrenikiem?12
1. Klęska „papieża awangardy”12
2. Od metafory do urojenia19
3. Dlaczego „próba patografii”?21
4. Uwagi o antropologii szaleńca27
5. Schizofrenia i tekst29
6. „Psychotyczne nowatorstwo” Peipera33
I. Szaleństwo nowoczesne – od „odejścia Bogów” do „śmierci człowieka”38
1. Klasyczność i romantyczność, czyli narodziny nowoczesnego szaleństwa38
2. Koncepcje patologicznej konstytucji geniusza Schopenhauera i Lombroso42
3. Dilthey: geniusz poetycki jako „rzekomo patologiczny stan”44
4. Szaleństwo w dobie modernizmu: psychoanaliza, psychiatria i sztuka48
5. Patografie Jaspersa52
6. Awangarda i obłęd – „Dla odkrycia Ameryki trzeba było, ażeby Kolumb wybrał się w drogę z kupą wariatów” (André Breton)65
7. Awangarda i psychoza w trybach maszyny75
8. Miejsce Lacana w punkcie startu – między psychiatrią a surrealizmem79
II. Awangardowa twórczość Tadeusza Peipera – promieniowanie czającego się obłędu82
1. Witkacy i Peiper wobec umasowienia i mechanizacji – między tryumfem a kresem człowieka82
2. „Metafora (...) jest tworzeniem związków pojęciowych, którym w świecie realnym nic nie odpowiada” – Tadeusz Peiper i rzeczywistość86
2.1. Od „uścisku z teraźniejszością” do „urojonej perspektywy”86
2.2. Mechanizacja i umasowienie – losy jednostki w epoce „bezokoliczników”90
III. Peiper w drugiej połowie lat 30. – „pracuję teraz nad życiem, nie nad literaturą”98
1. Aura schizofreniczna dochodzi do głosu98
2. Twórczość Peipera w drugiej połowie lat 30. w perspektywie szaleństwa100
IV. Ma lat 22, czyli portret poety z czasów „klasztornej” młodości108
1. Młodopolskie remanenty108
2. Sny o potędze dziecięcia wieku111
3. (Przyszły) wielki poeta z Galicji w drodze do Paryża. Ewski jako alter ego Peipera114
4. Klucze do powieści – „fikcyjna trzecia osoba” i matka120
5. „Przecie wówczas wreszcie zdobył się na to by położyć rękę na kobiecie”123
6. Autobiograficzność Ma lat 22 – zarysowywanie się „urojonej perspektywy”130
V. Krzysztof Kolumb odkrywca – pierwsza autobiografia tranzytywna, czyli opowieść „o sobie samym jako innym”138
1. Wyjście poza awangardę138
2. Kod Kolumba142
3. Paradoks Kolumba – patron awangardy i maszyna regresji145
4. Krzysztof Kolumb odkrywca – między historią a literaturą. Od biografii literackiej do „świeckiej hagiografii” i... z powrotem148
5. Krzysztof Kolumb odkrywca – narodziny tranzytywnego autobiografizmu154
VI. Pierwsze trzy miesiące – dokąd „memuary” prowadzą „wędrowca”162
1. Miejsce Pierwszych trzech miesięcy w twórczości Tadeusza Peipera162
2. Czym są Pierwsze trzy miesiące?171
3. Struktura memuarów178
3.1. Memuary psychotyka183
3.2 . Nieudany i rozproszony poemat konstruktywistyczny189
3.3 Powieść szpiegowsko-detektywistyczna192
3.4 . Traktat historiozoficzno-polityczny o przyczynach upadku Drugiej Rzeczpospolitej i wizja przyszłej Polski194
3.5. „Kwestia żydowska” w Pierwszych trzech miesiącach – pomiędzy kroniką preludium do zagłady a paraboliczną księgą wygnania198
3.6. Kronika życia codziennego podczas kampanii wrześniowej i pierwszych miesięcy okupacji hitlerowskiej206
VII. Peiper w Związku Sowieckim. Więzień, publicysta, „zesłaniec”212
1. Stalinowski publicysta217
1.1. Katyń217
1.2. Zjazd Związku Patriotów Polskich221
1.3 . Między Niemcami a Sowietami224
1.4. Wojna i sztuka228
2. W Jakucku – badanie czy zesłanie?232
3. Wierszyki z dróg wojennych – poeta w więzieniu i na (ideologicznym) froncie241
VIII. Peiperowskie rekonstruowanie tożsamości Wśród ludzi na scenach248
1. Od krytyki do „dramatologii”248
2. Peiperowska antropologia teatru. Ku rekonstrukcji humanizmu251
3. Powrót do romantyzmu255
4. „Aktorska wiedza o człowieku”256
5. Paradoksy wiernej interpretacji dramatu263
6. Szekspirowskie „ułudy i omamienia”265
7. Druga autobiografi a tranzytywna – Lope de Vega269
8. Projekt inscenizacji Rewizora, czyli „kwiprokwiaków” gra urojenia i realności288
IX. Tranzytywizm teatrologiczny, czyli hiperbolizacja Zapolskiej302
1. Obrona naturalizmu302
2. Zapolska i sprawa polska304
3. Zapolska, czyli męczennica modernizacji. Hagiografia i megalomania308
4. Zapolska jako urojona ofiara spisku krytyków311
5. Tranzytywizm transseksualny316
6. Mit Zapolskiej-nowatorki318
X. Schizoanaliza Skłóconych z życiem – ostatnia autobiografia tranzytywna322
1. Filmowe zainteresowania Tadeusza Peipera322
2. Nienapisana elegia dla Marylin Monroe324
3. Psychotyk w kinie325
4. Niedostosowani, czyli Peiperowska schizoanaliza Skłóconych z życiem328
5. Marylina – figura cierpiącej Polski332
6. Marylina/Rozalina jako alter ego Peipera342
7. „Papież awangardy” i aktoreczka346
Zakończenie. Na progu Księgi pamiętnikarza352
1. „Olbrzymie dzieło, w którym po raz pierwszy w literaturze będzie powiedziana cała prawda”352
2. Nowoczesność i schizofrenia355
Bibliografia358
Indeks nazwisk366

Wstęp.CzyTadeuszPeiperbyłschizofrenikiem?

kacego,perwersyjnegonestorapolskiegoruchuawangardowegomiędzywojnia,

któryprzewidywał,żecywilizacjatechnicznaispołeczeństwomasowestanąsię

śmiertelnymzagrożeniemdlamodernistycznegoartysty3.

ProblematykapoawangardowejtwórczościTadeuszaPeiperatozespółzagad-

nieńtyleżfrapujących,cozdumiewających,anawet-choćbyćmożewnaszych

ekscentrycznychczasachzabrzmitodziwnie-skandalicznych.Dorobektenjest

bowiemświadectwemwielorakiejklęskipisarzaimyśliciela.Klęski,którawza-

myślestanowitutajpojęcieopisowe,leczznaturyswejsemantykinatychmiastpo

wypowiedzeniunabieranieuniknionejfunkcjiokreśleniapejoratywniewartoś-

ciującego,itowartościującegowsposóbradykalny.Należywięccoprędzejdoo-

kreślićspecyﬁkęPeiperowskiejporażki4.

Cotoznaczy,żetekstytegopisarzasąnświadectwemklęski”

,skoro-pokil-

kudziesięciulatachodichnapisania-mogąbyćdlaczytelnika(krytyka)cyklem

pracfrapujących?Jakąwartośćestetyczną,intelektualną,społeczno-kulturową

maklęskapisarstwaPeiperazewzględunajegokonstrukcjęizawartość?Znakiem

czegowkulturzeiliteraturzepolskiejdrugiejpołowyubiegłegowiekujestto,co

możnaroboczonazwaćnschizofreniczną(auto)dekonstrukcjąprogramuiprak-

tykiartystycznejmiędzywojennejawangardy”?Dopowyższychpytańdochodzą

jeszczeinne,bardziejszczegółowoujmującekwestięmiejscaPeiperawdziejach

polskiejliteraturynowoczesnej:CooznaczaklęskaPeiperawobectryumfów

zjednejstronyJulianaPrzybosiaiWitoldaGombrowicza,azdrugiejJarosława

IwaszkiewiczaiCzesławaMiłosza,ztrzeciejwreszcieTadeuszaRóżewiczaiMiro-

naBiałoszewskiego?5Jakrysujesięrelacjarozproszonychinigdynieogłoszonych

3Inaczej,zewzględunapodkreśleniewymiarówestetycznegoiepistemologicznego,kwestię

relacjisztukiawangardowejdowojnyujmujeJerzyŚwięch,dostrzegającwniejbrutalnąrealizację

nprocesówwidocznychodpoczątkuwsztucenowoczesnej”

,wśródktórychwymieniandezintegra-

cjępodmiotu,zanegowanielogicznej,jednorodnejstrukturyświata,automatyzacjęjęzyka,grępo-

międzyróżnymikonwencjami,odejścieodmimesis”

.Zob.J.Święch,Wojnyaawangarda,w:tegoż,

Nowoczesność.SzkiceoliteraturzepolskiejXXwieku,Warszawa2006,s.217.

4PosługującsięprzyopisiesytuacjiTadeuszaPeiperapojęciemklęski,nawiązujędostanowi-

skaLudwikaFrydego.Wśródgłosówkrytycznychujmującychwlatach30.twórczośćautoraTędy

wkategoriachporażkijegowypowiedźstanowiinteresująceświadectwo.Fryde-mimoużyciasło-

wanklęska”-bardzowysokooceniapisarstwoprogramowePeipera.WszkicuDrogiwspółczesnej

krytykiliterackiej(z1938roku)znajdujemymiędzyinnyminastępującestwierdzenia:nPeiperjest

(...)zapowiadaczem,niewyczerpanymwpomysłowościprojektodawcąwewszelkichdziedzinach,

począwszyodpoezjipoprzezﬁlmiteatrażdosportuiurządzeńściślepraktycznych.(...)Projekty

Peiperaniedoczekałysięnaogółrealizacji.WpoczuciuponiesionejklęskiautorTędywjednym

zwierszynazwałsiebie‘burmistrzemmarzeńniezamieszkanych’

.Jestwtymprawdziwytragizm

-tragizmopuszczonegoutopisty.Mitcywilizacjitechnicznejzałamałsięinieistniejeobecnie

wświadomościspołecznej.Natymzaśmicie,jakonaprzemilczanejprzesłanceświatopoglądowej,

opierasięideologianowatorskichprądówartystycznych.Klęskataniesprawiłabynajmniej,żeutra-

ciływartośćpismaPeipera”

.Pierwodrukw:nWiedzaiŻycie”1938,z.12.Przedruk:L.Fryde,Wybór

pismkrytycznych,oprac.A.Biernacki,Warszawa1966,s.239.

5Możnakontynuowaćterozważania,biorącpoduwagęinnenklęski”polskichpisarzydrugiej

połowyXXwieku.Szczególniewyraźnieoboknnieobecnejsylwetki”Peiperazarysowująsiętakie

postaci,jakTymoteuszKarpowicz,WitoldWirpsza,LeopoldBuczkowski,czyzmłodszychStanisław

Brak wyników

Od metafory do urojenia. Próba patografii Tadeusza Peipera

Treść książki

Znajdź bibliotekę blisko siebie, i uzyskaj dostęp do ebooka w systemie IBUK Libra