Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
1.2.Samoświadomośćparadygmatyczna
37
żepierwszyodrugimbędzietwierdził,żeuprawiapseudonaukę.Oznaczatozaś,
żeparadygmatymogąbyćsobiebliższe,niżchciałbytegoKuhn[2009,s.335-345].
Wjegokoncepcjiparadygmatywzględemsiebieniewspółmierne,czyliichaparat
pojęciowyirelacjemiędzyposzczególnymipojęciamiodmienne.Tymsamym
warstwapojęciowaużywanajestinaczejprzezposzczególnychnaukowców.Jednak
sytuacjatajestwciążsytuacjąidealizacyjną,którafaktyczniebliższajesthistorii
naukprzyrodniczychniżspołecznych.Wpraktycenaukspołecznychaparatpoję-
ciowymoże(choćniemusi)byćzbliżonylubczęściowospójny.Wtakiejsytuacji
nieporozumieniazwykleujawniająsięwprzypadkutychpojęć,którewposzczegól-
nychparadygmatachróżne(problemsemantyki).Efektemtegodoraźnespory,
gdynaprzykładpojęcieprawdyinaczejrozumiejedennaukowiec,ainaczejdru-
gi.Faktyczniespórtakimożeniemiećrozstrzygnięcia,gdyżjedenzdyskutantów
musiałbyzmienićswójparadygmat,coprzybrakukryteriumocenyparadygmatów
możebyćniemożliwewujęciulogicznym.
Wnaukachspołecznychgranicamiędzyparadygmatamimożebyćrozmyta
itrudnozidentyfikować,gdziekończysięjedenparadygmat,azaczynadrugi.Na-
ukowcynależącydodwóchróżnychparadygmatów,szczególniewsensiesocjolo-
gicznym,mogąuważaćsięzaspołecznośćhomogeniczną.Wpewnymsensiemoż-
nabypowiedzieć,żeparadygmatycznośćnaukspołecznychmożemiećcharakter
ciągły,aniedyskretny.Atym,cospajacałośćdanejdziedziny,jestarché,które
tkwiujejpodstaw.Precyzyjnearchéjestcoraztrudniejszedowyłowienia,gdy
ekonomię,socjologięipsychologiętraktowaćwspólnie.Problemtenniedotyczy
oczywiściejedynienaukspołecznych,leczjestrównieżobecnywnaukachprzyrod-
niczych,aszczególniewfizyce.Faktdysonansumiędzyfizykąkwantowąaogólną
teoriąwzględnościjesttegodoskonałymprzykładem.Takwięcwfizyce,którąme-
todolodzyifilozofowienaukiuznajązanaukętwardą,wodróżnieniuodmiękkich
naukspołecznych[Blaug1995,s.51,93]występujesilnyrozłammiędzydwoma
zupełnieodmiennymispojrzeniaminaświat,którychnieudałosięspoićwteorię
wszystkiego[Hawking2005,s.121-122].Rozważanieświatawkategoriachpro-
babilistycznychideterministycznychjesttakodmiennejaktraktowanieczłowieka
zzasadyjakoracjonalnegolubirracjonalnego.Niemniejspołecznośćfizykówmusi
funkcjonowaćjednocześniewdwóchświatach,mającnadziejęnaostatecznewyło-
nieniesięparadygmatu,któryjepogodzi.Przestarzałajestzatempowszechnawia-
ra,którączęstowyrażająlaicy,żefizykaprzedstawiafaktycznąnaturęrzeczywi-
stości.Trudnostwierdzić,nailefizykatrafnieopisujerzeczywistośćiczywogóle
możliwejestjejpoznanie,gdyżnigdynieudałosięnawetrozsądzić,czyarchéjest
jedno,czyjestichwiele.
Skorofizykaborykasięztakpodstawowymproblemem,jakujednoliceniepa-
radygmatu(czyliniejestnaukąwujęciuKuhna),jakmożnatwierdzić,żenauki
społecznemogątworzyćjedenspójny?Wpewnymsensiespóronaturęczłowieka
jestwłaśniesporemoprobabilizmideterminizm.Nailedecyzjeludzkieprzy-
padkowe,anailezdeterminowane?Ajeżelizdeterminowane,czymożliwejest