Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
18
porcję,harmonię,układ,symetrię,doskonałość,odpowiedniość,dobro,jedność
wwielości,objawienieidei,umiar,metaforę[Tatarkiewicz1988,s.179-227]8.Pod
koniecXVIIIw.ogólnateoriasztukpięknychstałasięintegralnączęściąsystemu
filozoficznegoI.Kanta9.Wedługniegosądyopiękniesąsądamiodnoszącymi
siędojednostkowychprzedmiotów,awszelkieogólnetwierdzeniaopiękniesą
indukcyjnymiuogólnieniamitwierdzeńjednostkowychimogąokazaćsiębłędne.
Tradycjadziełasztukijakopięknejrzeczyosobnejbyłakontynuowanawpracach
H.Münsterberga,E.BulloughaiG.J.Ortegi.Teoriapięknazaczęłatracićnazna-
czeniupodwpływemempirystycznychprądówwfilozofii(Kartezjusz,B.Spi-
noza,D.Hume)iromantycznychprądówwsztuce(ekspresjauczuć)10.Dotrwała
ażdopoczątkuXXw.,przyjmującróżnorodneodmianyipostacie[Eco2007]11.
Powstaływówczasdzieła,któretrudnobyłookreślićmianempięknych.Równo-
cześniepojawiłosięprzekonanieowieloznacznościitrudnościzdefiniowania
piękna,aA.Warholwygłosiłhasłopop-artu:allispretty,cowkonsekwencji
doprowadziłodozakwestionowaniapięknajakoswoistejcechydziełasztuki.
Forma,opróczmimesisipiękna,stanowikolejnącechęwskazywanąjakoswo-
istawłasnośćdziełasztuki.Pojęcieformybyłoróżnorodnierozumiane,począwszy
odstarożytnegopojmowaniajejukładuczęści(elementów),poprzezwyglądrze-
czy(treść,znaczenie),konturprzedmiotu(figura,kształt,bryła),istotę(własności
istotne),pokantowskąformęaprioryczną(właściwośćumysłu)idalejwkierunku
współczesności-konwencjęujmowaniakształtu,regułę,prawokierująceczło-
wiekiem[Tatarkiewicz1988,s.257-287].Mimożekoncepcjaformypojawiłasię
jużumyślicielistarożytnych,szczególnegoznaczeniawsztucenabraławXXw.
(C.Bell,R.Fry,L.Pareyson,L.Stefanini),kiedypojawiłysięnowepsycholo-
giczne(konfiguracjonizm)iepistemologiczneinterpretacjetegoterminu.Niektó-
rzyartyści(np.S.I.Witkiewicz)wskazywalinakoniecznośćograniczeniazakresu
dziełasztukidonczystej”formy,pozbawionejtematuicelu12.
8Pojęciepięknawnajszerszymznaczeniuwywodzisięzgreckiegorozumieniaterminu,
obejmującnietylkoestetykę,alerównieżetykę(prawda,dobro).Pięknowznaczeniuwyłącznie
estetycznymokreślajedynieto,cowywołujeprzeżyciaestetyczne.Topojęciepięknastałosię
zczasempodstawowympojęciemkulturyeuropejskiej.Estetyczneznaczeniepięknazawężone
jestdoodbioruwzrokowego[Tatarkiewicz1988,s.179-227].
9I.Kantpozostałwiernyklasycznemupodejściudosztukijakoczynności,jednocześnie
wyróżniającpercepcjęestetycznąiodróżniającdziełosztukiodinnychprzedmiotów.WedługKanta
nsmakjestzdolnościądoocenianiapewnegoprzedmiotu(…)napodstawiezupełniebezinteresow-
negopodobaniasięlubniepodobaniasię.Przedmiottakinazywasiępięknym”[Berleant2007,s.31].
10Romantycydowodzili,żepięknotobrakregularności,poleganawyrazieuczuć,żywości.
11Przegląddziełsztukispełniającychkryteriumpięknychwepokach,wktórychpowstały,
możnaznaleźćwpracy[Eco2007].
12Dziełoskonstruowanenazasadachczystejformypowinnocharakteryzowaćsięprzy-
padkowątematykąorazodrzuceniemnastępstwalogicznegoposzczególnychscen,deformacją,
brakiemchronologicznychnastępstw,odrzuceniemprawpsychologii,biologii,etyki.
