Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
DzieciństwoiwczesnamłodośćwprzedwiktoriańskiejAnglii,1804-1830
21
Różnicemiędzyposzczególnymiwarstwamispołeczeństwabrytyjskiego
byłyogromneistalenarastały.Pogłębiałajemiędzyinnymirewolucjaprzemy-
słowa,któradokonałagłębokichzmianspołecznych.TerminHrewolucjaprze-
mysłowa”zostałporazpierwszyużytyprzezhistorykagospodarkiArnolda
Toynbee(1852-1883)wpracyzatytułowanejLecturesontheIndustrialRevolution
inEngland(WykładyorewolucjiprzemysłowejwAnglii)24.Wseriiwykładówopu-
blikowanychpośmiertniewprowadziłonkoncepcjępojedynczej,decydującej
transformacjibrytyjskiejgospodarkiwlatach1760-1830.OpisanaprzezToyn-
bee’gorewolucjaprzemysłowabyładośćzłożonymprocesemprzejściaodgo-
spodarkiopartejnarolnictwieorazprodukcjichałupniczejbądźrzemieślniczej
domechanicznejprodukcjifabrycznejnadużąskalę.Powszechnanędzaklas
niższych,aszczególnietworzącejsięklasyrobotniczej,ostrokontrastowała
zarystokratycznymblaskiemludzizkręguKsięciaRegentairosnącejgrupy
fabrykantów.Spisludnościzroku1801określiłpopulacjęWielkiejBrytanii
naokołotrzynaściemilionów,spośródktórychzaledwie1%stanowiłaarysto-
kracja25.
Nieulegawątpliwości,żewynalazkitechnicznebyłygłównąprzyczynąsuk-
cesurewolucjiprzemysłowej.Przemysłwłókienniczyzostałnajpierwwpełni
zmechanizowany.Wroku1733JohnKaywynalazłmaszynętkackązszybko-
bieżnymczółenkiem(flyingshuttle),cospowodowałorewolucjęwtkactwie.
Około1764rokuJamesHargreaveswynalazłmaszynęprzędzalniczą,którą
nazwałnacześćswojejcórkiHprzędzącąJoasią”(spinningJenny).Począt-
kowozastępowałaonapracękilkuosób.Okołoroku1769RichardArkwri-
ghtudoskonaliłjąjednak,tworzącprzędzarkęonapędziewodnym,zwaną
Hramąwodną”(waterframe).Taostatniamogłaobracaćnakołachponadsto
szpulbawełnianych.Wroku1779SamuelCromptonpołączyłnajlepszecechy
HprzędzącejJoasi”iramywodnej,tworząctzw.Hwirującegomuła”(spinning
mule),którywytwarzałmocnąicienkąprzędzęodpowiedniądlakażdegoro-
dzajutkaniny.Wszystkietewynalazkiprzyczyniłysiędorozwojubranżytek-
stylnejwAnglii.W1786rokuduchownyEdmundCartwrightopatentował
krosnomechaniczne(powerloom),aw1792rokumaszynędowytwarzania
przędzyczesankowej.Dziękitymwynalazkomwydajnośćwtkactwiewzrosła
aż40-krotnie.
Wprowadzeniemaszynprzędzalniczychimechanicznychwarsztatówtkac-
kichdoprowadziłodomechanizacjiirozkwituprzemysłubawełnianego.Tania
imasowaprodukcjafabrycznaspowodowałaupadekprzemysłurękodzielni-
czegowAnglii,cowywołałoprotestynietylkowśródrękodzielników,aletak-
żewśródrobotników,którzyobawialisięutratypracynaskutekpostępującej
24Pełnytytułbrzmi:LecturesontheIndustrialRevolutionInEngland:PopularAddresses,Notes
andOtherFragmentsbytheLateArnoldToynbee.TogetherwithaShortMemoirbyB.Jowett,
Rivingtons,London1884.ToynbeebyłstryjemArnoldaJosephaToynbee(1889-1975),
wybitnegohistoriozofa,autoradwunastotomowegodziełaAStudyofHistory(Studium
historii,1934-1961).
25R.J.White,LifeinRegencyEngland,B.T.Batsford,London1963,s.3.
