Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
13
Przedsłowie
mośćiwykształcenie,ikulturaosobista,ogłada,ismakestetyczny.Tegowięc
wszystkiegowymaganoodczłowieka,homo,iwalorytezamkniętowjednym
terminie,orazwpowiedzeniu:homosum,humaninilamealienum(esse)puto.
Ciekawe,żetrudnoznaleŹćdokładnyodpowiednikdlahumanitaswsłownic-
twiegreckim:anthropotes–toczłowieczeństwo,naturaludzka(wktórejmogą
byćicechynegatywne);bliższejużjestanthropopatheia–ludzkawrażliwość,
ludzkość(oczywiścieniewznaczeniukolektywu,leczuczucia,odczuwania).
Nienależysiędziwić,żemydzisiajmamytegorodzajutrudnościleksykalne,
jeżeliiRzymianomtrudnobyłoznaleŹćodpowiednieterminy.AulusGeliusz
wNoctesAtticaeXIII17,1,powołującsięnaniebylejakieautorytety,boWar-
ronaiCycerona,przyjmujezawłaściwyodpowiednikwyrazuhumanitas
–greckipaideia,odrzucanatomiastprzyjęteogólnieutożsamienieterminu
humanitaszphilanthropia.Zdajemisięjednak,że,chcącmiećpełneoddanie
pojęciałacińskiejhumanitas,należałobydophilanthropiadołączyćikalokaga-
thia(myślę,żezgodząsięztymhistorycyfilozofii),amożeiharmonię,ijesz-
czedorzuciłabymtoDcojestwłaściwe”,takt–prepon.
Każdakulturawswymrozwojuprzechodzi,musiprzechodzić,różne
przemiany,odrzucapewneelementy,wchłanianowe–mogątobyćjużukształ-
towaneelementyrodzime,mogąbyćprzyjętezzewnątrz.Takieprzekształce-
niemożnanp.obserwowaćwkulturzeGrecjiiRzymu,aprzemianytetłuma-
cząsięróżnolitościąkulturtakwGrecji,jakiwItalii,orazwpływamize-
wnętrznymi,któreniekiedyprzyspieszałyrozwójelementówrodzimych,anie-
kiedyjeprzytłumiały.Przykłademmożebyćliteraturarzymska,któramiała
przecieżswojewłasne,italskieŹródła,leczrozwójjejprzyspieszyłopoznanie
iprzyjęciegotowych,doskonałychwzorówgreckich,inapróżnosnulibyśmy
domysły,jakieformyprzyjęłabyliteraturaRzymian,gdybyrozwijałasiępowo-
li,alezwłasnychzalążków.Korzeniekulturygreckiejwwieludziedzinach
tkwiąiwBabilonie,iwFenicji,iwEgipcie,leczstałasięcałkowiciewłasna,
swoista,kiedyoderwałasięodmyśliwschodniej3.MożenajwyraŹniejwystępu-
jetowkultachiobrzędach,kiedytozerwanozbóstwamiwschodu,arolęich
przejęłybóstwalokalne.PolatachznówIzydawkroczydoRzymu,jejkultsta-
niesięmodny,aleRzymianiepozostanąprzyswoichbogach.
Rozwójiprzemianykulturyzależnesąodspołeczeństwa,alewtej
zbiorowościmaswojemiejscejednostka,gdyżkażdynowyelementkultury
–pożytecznyspołeczeństwu–toproduktmyślijednostkiczyjednostek,zbio-
rowośćijednostkasąsobiewzajemniepotrzebne.Mówiącokulturzewsto-
sunkachmiędzyludzkich,orolijednostkiwspołeczności,trudnonieprzypo-
mniećpowiedzeniaArystotelesa:człowiek–tozoonpolitikon,aPlaton,mówiąc
ostosunkachmiędzyludzkich,wychodziodrodziny,następnieuwzględnia
3R.Birket-Smith,Ścieżkikultury,s.77.
