Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Jednakinteligencja,choćzbudowananazawłaszczeniuwartościszlacheckich,„przedstawiałasię–wprzeciwieństwie
doszlachtyiziemiaństwa–jakogrupademokratycznaiinkluzywna”23,wspierającaemancypacjęludu
kuobywatelstwu.Równocześniejednak,korzystającztypowointeligenckichzasobówwpostacikapitałukulturowego,
budowaławspołeczeństwierównychhierarchieopartenasmaku,asztukaludowaodgrywałatuniebagatelnąrolę.Jej
inteligenccywspółautorzy–artyści,badacze,muzealnicy–rozwodzilisięnadzgubnymwpływem,którynastansztuki
ludowejmiała„pretensjonalna,amałokulturalnamasapseudointeligencjizarażonejmodąnaludowość”24,ipomstowali
nadziałania„pół-ićwierćinteligencjimałomiasteczkowej,którapodwzględemkulturyestetycznejreprezentuje
pretensjonalnebarbarzyństwo,tymniebezpieczniejsze,żestanowiononajdostępniejszydlaluduwzorzec
donaśladownictwa[…].Dziękiniejprodukcjatejtandety[jakmakatkiczynaturalistycznehafty]rozwijasięunas
corazbardziejmimoprzeciwdziałaniazestronydobregogustuinteligentniejszejczęścispołeczeństwa”25.Oprócz
hierarchizującejspołeczniefunkcjisądusmakuwidaćtutajtakże,żemechanizmwytwarzaniasztukiludowejmusi
uwzględniaćobuautorów,gdyżludpozostawionybezinteligenckiegonadzoruschodzinaestetycznemanowce.
Sztukaludowapowstajewięcwrelacjiimadwóchautorów:wiejskiegowykonawcęorazinteligenta,którydzieło
odkrywadlapolasztukiiwimięjejwartościpoddajemetamorfozie,czylijedekontekstualizujei–używającterminu
Errington–zawłaszcza.„Zjawiskowykorzystywaniawytworówkulturyludubądźprzezprzenoszenieichwinne
odautentycznegośrodowiska,bądźwpostacitworzywadotwórczościartystycznej(poezji,muzykiczysztuki),wobu
przypadkachwcelupełnieniaszerszejfunkcjiwżyciuspołecznym”26etnografJózefBursztanazwałfolkloryzmem.
Ztejperspektywysamokolekcjonowanierzeczyludowych,któreopierasięnaichdekontekstualizacji,jest
folkloryzmem,awytworzonanapodstawietychkolekcjireprezentacjawsi–reprezentacjąfolklorystyczną.Tryb
zbieraniafolkloruczydziełwiejskiejwytwórczościplastycznejpowodował,żereprezentacjawsi,którąnaich
podstawiemożnabyłostworzyć,byłabardzofragmentarycznaisilniezdeterminowanazastosowanymikryteriami
selekcji,czyliwieśjawiłasięjakoarchaicznaimalowniczabądźpełna„prymitywnejsiłyekspresji”.Postawa
kolekcjonerskależyupoczątkówfolklorystycznejreprezentacjiwsiijestjejfundamentem;jejkonstruowanie
wykraczałojednakpozasamądziałalnośćzbieraczy:uwiedzenijejurokiem,politycznąprzydatnościączyfunkcją,jaką
pełniławmicie„człowiekanaturalnego”,inteligencirozmaitychzawodów,obardzoróżnychzapatrywaniach
politycznych,uruchomilinowoczesnymechanizmświatoobrazu27iuznawszyswójwłasnywytwórzarzeczywistość,
zaczęliprzekształcaćotaczającyichświatnajegoobrazipodobieństwo.Wtensposóbzacząłsiędługotrwałyproces
folkloryzacjiwsiijejmieszkańców,realizowanywnajbardziejspektakularnysposóbwcelachpolityczno-narodowych
(sfolkloryzowaniwłościanieprzestawalibyćgroźnąstronąkilkuwiekowegokonfliktuspołecznego,astawalisię
dostarczycielamiideologicznieużytecznych„korzeninarodu”),choćnależypamiętać,żefolkloryzującedziałaniamiały
teżinnepobudki.Podejściesamychfolkloryzowanychdotychpraktykbyłoniejednoznaczne,zarównojeślichodzi
onoszenieludowegostroju28,jakiwytwarzanieludowychrzeczy29.Inteligenciłączylijednaksprawniekij–gdyksięża
wwiejskichparafiachodmawialinaprzykładudzielaniaślubukawaleromnieodzianymwstrój
ludowy30–zmarchewką,wpostacizapraszaniareprezentacjiwstrojachludowychnaprestiżoweuroczystości
państwowe.Zachętęstanowiłyteżfestiwaleitargitwórczościludowej,skupowaniewyrobówodpowiadających
inteligenckimstandardomludowościimaterialnewspieranieichprodukcji,aprzedewszystkim–uruchomieniecałego
systemukonkursówsztukiludowej,apóźniejtakżepaństwowegosystemuzaopatrzeniaemerytalnegoirentalnegodla
twórcówludowych.
Wszystkietedziałaniaumożliwiałygenerowanie„wrealu”folklorystycznejreprezentacjiwsi,którejważnączęściąbyła
sztukaludowa.„Gdyobjeżdżałamwrazzjurychatybiorąceudziałwkonkursiewnętrzłowickich,oczomniechciałosię
wierzyć,żemożnajeszczewidziećwPolscetakmalowniczewnętrza,zdolneściągnąćzeświatazpewnościątłumy
zachwyconychturystów–pisaławewspomnieniachJaninaOrynżyna,jednaznajbardziejzasłużonychdziałaczek
narzeczpopieraniasztukiludowej.–[…]Jarzącesięodbarw,kwiecistekodry(fryzy)zwycinanekpodpowałą,
kolorowebukietyzkwiatówpodobrazami,wspaniałezielonoszafirowepająkizwełnyisłomy,zwieszającesię
odpułapu.Znalazłysięiskrzyniemalowaneijakieśniespotykanejuż,kwieciściepomalowanefajansowetalerze.
Gospodynisypałanawetprastarymobyczajemnapodłodzewzórzpiasku,jaktoczyniąwuroczysteświętaHinduski
iIndianki.Czasstanąłzakilkatysięcyzłotychnagrody.Konkursyjednaknieprzyczyniłysiędopowrotunawieśstarej
sztukidekoracyjnej,którąbyłotakzdumiewającołatwowskrzesić.Pootrzymaniunagrodyzawieszanonatychmiast
zpowrotemmakatkizjelenieminapisamiwmiejscepająkówiwycinaneksprzedanychdomuzeówina
wystawy”31.Protekcjonalnetraktowaniewiejskiegokonformizmu,któryumożliwiałinteligentowirealizacjęjego
własnychmitów,ibijącaztejrelacjipogardadlaposiadaczy„ludowychskarbów”,którzynieznającichprawdziwej
wartości,gotowisąjesprzedaćzamarnegrosze,świadcząotym,żekonstrukcjasztukiludowej,którasinequanon
wymagałafolkloryzacjiwsi,nietylkoniepomagaławemancypacjiwłościan,alesłużyłapotwierdzeniuinteligenckich
hierarchiiprestiżuopartegonakapitalekulturowym.
Zperspektywydrugiegozautorówsztukiludowej,czyliodkrywanego,udziałwgenerującejjąrelacji,twórczej
nawielupoziomach,prowadziłdozjawiska,którenazwałamsamofolkloryzacją32.Wprzytoczonymwspomnieniu
Orynżynyprzygotowującesiędokonkursumieszkankiłowickichwsidokonałyoczekiwanejodnichprzezinteligenta
samofolkloryzacji,przekształcającswojąprzestrzeńmieszkalnąwewnętrza„wstyluludowym”.Podobniepodchodzili
doswejtwórczościwiejscytwórcy,którzywybierali„ludowość”jakostylwłasnejtwórczości,zachęcenipaństwowym
mecenatemizainteresowaniemzestronyinteligentów.JakpisałwlatachsiedemdziesiątychAntoniKroh,ówczesny
