Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Studiowanie„najprymitywniejszychwytworówludzkiejrękiorazhistoriiichrozwojuztakąsamąuwagą,zjaką
studiujemysamąnaturęwjejprzejawach”,postulowałpoWielkiejWystawie(1851)jedenzpierwszychteoretyków
nowoczesnegowzornictwa–GottfriedSemper.WjegoopiniiwystawawPałacuKryształowymdowodniepokazała
wyższość„nawpółbarbarzyńskichnarodów”wdziedzinieprzemysłówartystycznychnadnarodamicywilizowanymi,
które„zeswąnaukądochwiliobecnejosiągnęływtychobszarachbardzoniewiele”85.Semperpracowałprzyaranżacji
WielkiejWystawy,ajegopoglądynatematornamentu,którezostanąomówionezachwilęniecoszerzej,wpisywałysię
wnurtrefleksjiestetycznejinspirowanybezpośredniorozwojemfabrycznejprodukcjidóbrużytkowych,apośrednio
zmianamispołecznymibędącymikonsekwencjąrozwojuprzemysłowegokapitalizmuiburżuazyjnejdemokracjijako
systemuwładzy.„Kiedywszystkieklasysięmieszają–pisałfrancuskiarystokrata,AlexisdeTocqueville,
wrozważaniachnaddemokratycznymsystememwładzy,zktórymzetknąłsięwAmeryce,–każdymanadziejęwydać
siętym,kimniejest,ibardzosięotostara.Takieuczucie,ażnazbytwłaściweduszyludzkiej,niezrodziłosiędopiero
wdemokracji,aledemokracjazastosowałajedorzeczymaterialnych.Hipokryzja,awięcpozórcnoty,istniejezawsze;
pozórluksusucechujezwłaszczaepokędemokratyczną”86.
Rzeczy,któremająnadziejęwydaćsiętym,czymniesą,istworzyćwtensposóbpozórluksusu,dotegostopnia
niepokoiłybrytyjskąklasęrządzącą,żezajęłasiętąkwestiąIzbaGmin.Wlipcu1835rokupowołałaonaspecjalną
komisję,któramiałaokreślićśrodki,jakienależałobyzastosowaćwceluposzerzeniaznajomościsztukizasad
projektowaniawśródmieszkańcówkraju(zwłaszczatrudniącychsięwytwarzaniem),orazzbadaćkondycjęinstytucji
związanychzesztukami,zarządzanienimiorazichstanposiadania.Komisjaprzesłuchałateżekspertówzkrajuiz
zagranicy,poczynającoddyrektoraGaleriiKrólewskiejwBerlinie,doktoraGustavaWaagena,anabaronieLeonievon
Klenze,architekciekrólaBawarii,kończąc87.Opublikowanyrokpóźniejraportzpractejkomisjizainicjowałdyskusje
idziałania,któredoprowadziłymiędzyinnymidootwarciaRządowejSzkołyWzornictwa(1837)88orazorganizacji
WielkiejWystawy(1851).Chodziłoozwalczanietego,coarchitekt,projektantireformatorestetykiAugustusPugin
określiłjako„niewyczerpanepokładyzłegosmaku–występująceodBirminghamdoSheffield–wieżezklatką
schodowąjakokałamarze,wielkiekrzyżejakolampy,grupypilastrówjakowspornikifrancuskiejlampy”89,zaśkurator
GaleriiNarodowejRalphWornumuznawałwpublikacjiAnalysisofOrnamentza„estetycznepotworności”
i„ornamentalneprzedmiotyodrazy”90.
Wtensposób,dziękirewolucjiprzemysłowej,ornament,zepchniętynaobrzeżasztukiakademickiej,znalazłsię
wsamymcentrumdyskusjiosądziesmaku.Emocjonalnytontejdyskusjiiwaga,jakąprzykładanodopiętnowania
rzeczygodzącychwdobrygust91,potwierdzająniezwykleistotnąrolęsądusmakujakomechanizmuwprowadzającego
hierarchizacjęwdemokratycznych–czyliwzałożeniuniehierarchicznych–społeczeństwach92.„Smakmaswoje
zasady–pisałHenryCole,inicjatorzałożenialondyńskiegoMuzeumSztukiZdobniczejijegopierwszydyrektor–
podobniejakmajemoralność.[…]Sądzę,żedziałaniewoparciuozasadę«każdywedługswegogustu»byłoby
wtakimsamymstopniuprzejawemzłejwoli,jak«każdywedleswojejmoralności»;uważam,żeistniejąpewnezasady
smaku,codoktórychzgadzająsięwszyscywybitniartyścinacałymświecie”93.JakwskazujePierreBourdieu,sąd
smaku,stanowiący„najwyższyprzejawzdolnościrozróżniania”94,klasyfikujespołecznietego,kto
goformułuje,bochoćogustachsięniedyskutuje,topogustachpoznajemy,ktoskądpochodzi.„Gustklasyfikuje–
piszeBourdieu–klasyfikującosobęklasyfikującą:podmiotyspołeczneróżniąsięprzezrozróżnienia,jakichdokonują
międzypięknemabrzydotą,dystynkcjąapospolitością,ipoprzezrozróżnienia,wktórychwyrażasiębądźteżzaznacza
ichpozycjawobiektywnychklasyfikacjach”95.ZrozważańBourdieuwynika,żenowoczesnepolesztukizapomocą
sądusmakuwytwarzanietylko„prymitywnegoartystę”,który–jakpamiętamy–niewybieraswegostylu,bo,jakpan
Jourdain,niewie,żemówiprozą,aleteż„prymitywnegowidza”,któryniepotrafiodnieśćdziełsztukidospecyficznej
historiizachodniejtradycjiartystycznejaniteżosiągnąć„postawybezinteresowności,którąteoriaestetycznatraktuje
jakojedynysposóbrozpoznaniadziełasztukiwjegoistocie,tojestdziełaautonomicznego”96.Społecznypotencjał
klasyfikacyjnysądusmakutopochodnatego,coBourdieunazywahabitusem,czylizespołudyspozycjiwynikających
zwarunkówżyciaigenerującychokreślonepraktykiorazpercepcjęzdolnąnadaćsenstympraktykom97.Habitualizacja
praktykoznaczaichucieleśnieniedziękiintensywnemutreningowijużnabardzowczesnychetapachsocjalizacji,
awkonsekwencjinaturalizacjęsystemówwartości,którekonstruująichsensy.Wramachhabitusu„gustjest
dyspozycjąnabytąwcelu«rozróżniania»i«osądzania»”98.Wwarunkachwzmożonejmobilnościspołecznej,którą
umożliwiałydemokracja,mechanizmyrynkoweirewolucjaprzemysłowa,sądsmakustanowiłniezwyklewrażliwe
iważnenarzędzieporządkujące.
Wedługdziewiętnastowiecznychteoretykówpowszechnośćwystępowaniaornamentumiałastanowićdowód
naistnienieuczłowiekauniwersalnego„zmysłuporządku”.ZdaniemSemperaornament,jakoskutekdziałania
Schmucktrieb(instynktuzdobniczego),miałbyćnajpierwotniejszymprzejawemwrażliwościestetycznej,ponieważ
instynktzdobniczyumożliwiałzaspokojeniepodstawowejpotrzebykontroliirozumieniaotoczenia99.Semperuważał
więc,żepierwszeimpulsyartystycznewcalenieskłaniałyczłowiekadowytwarzaniasurowych,uproszczonych
przedstawieńformnaturalnych,leczdozaspokojeniaowielebardziejpodstawowegopragnieniaporządku100.Zmysł
porządkumiałtworzyćuniwersalnąinaturalnąpodstawędobregosmaku,podczasgdywspółczesnezepsucie
gustuwynikałozdziałańsprzecznychznaturą,czylitymprzyrodzonymczłowiekowizmysłem.Rozpowszechnienie
ornamentuwśródspołeczeństwludzkich,wśródktórych„praktycznieniemaludu,który,niezależnieodtego,najak
