Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
nakorzyśćpolskichsąsiadów.DośćwymownyjesttuprzykładMariannyRamotowskiej(Racheli
Finkelsztejn)zRadziłowa,któranietylkozachowałamilczeniewsprawiejedwabieńskiegomordu,ale
nadodatekzapewniaławpowojennychsądachalibiswoimaryjskimsąsiadom.Podobniedziałosię
iwTarnowskiem—wtakisamsposóbzachowywałosiętamprzynajmniejdwóchŻydów,którzyocaleli
wokolicyDąbrowy.TypowateczkaSąduApelacyjnegoliczyoddwustudopięciusetstron,naktóre
składająsięmateriałydochodzeniowe(zeznaniaświadków,przesłuchaniapodejrzanych,donosyitp.),
protokołykolejnychrozpraw,sentencjewyroków,apelacjedoSąduNajwyższego,listyzprośbami
oułaskawienie,decyzjeprezydenta,zbiorowelistywobronieskazanychorazznaczniepóźniejszeprośby
ozatarciewyroków.Ponadtowykorzystałemkilkadziesiątinnychsprawtoczonychprzedkrakowskim
SądemApelacyjnym,dotyczącychTarnowaiokolicbezpośredniosąsiadującychzpowiatem
dąbrowskim.Zewzględunaspecyfikętychdwóchrodzajówźródełzdecydowałemsięzachowaćich
oryginalnąpisownię.Wyjątekstanowiąpoprawkiinterpunkcyjne,ułatwiającezrozumienietreści.
Trzecimtypemźródełarchiwalnych,pomocnychwpracynadtymokreseminadtymobszarem,
sądokumentyniemieckie,zwłaszczaprzesłuchanianiemieckichżandarmóworazgestapowcówczynnych
podczaswojnywTarnowieiokolicach.Poczęścipochodząonezpaństwowycharchiwówniemieckich
(Bundesarchiv),zfiliiwLudwigsburgu(którejzadaniemjestgromadzeniemateriałówdotyczących
przestępstwhitlerowskich),apoczęścizezbiorówGłównejKomisjiBadaniaZbrodniprzeciwkoNarodowi
Polskiemu(GKBZpNP)znajdującychsięwarchiwumInstytutuPamięciNarodowej.Wwypadku
materiałówniemieckichchodziprzedewszystkimodochodzeniaprowadzonewlatachsześćdziesiątych
isiedemdziesiątychprzezprokuraturywDortmundzie,BochumiKoloniiwsprawiewymordowania
ŻydówTarnowaiDąbrowy.Zasadniczyproblemzwiązanyztymimateriałamipoleganietylenawet
nadośćpóźnejdacieichwytworzenia,ilenaspecyficznychwarunkach,wjakichdaneimbyłopowstać.
Zjednejstronyzeznawalisprawcy(niejednokrotniezasłużeniwówczaspracownicypaństwowiRFN,
wysocyoficerowiepolicji,sędziowieitp.),którychcelembyłozminimalizowaniewłasnej
odpowiedzialności.Dochodzeniatoczyłysięospale,prowadzonebezspecjalnegoentuzjazmuprzez
prokuratorów,którymnajwyraźniejmyliłysięegzotycznenazwyipojęciadotycząceodległychstron
KreishauptmannschaftuTarnów.Niesątomateriałypozbawionewartości,leczwceluwyłuskania
konkretównależyzestawićzesobąiporównaćzeznaniaznacznejliczbyniemieckichoskarżonych.
Zdrugiejstronywprocesach„ludwigsburskich”pojawialisięświadkowie,PolacyiŻydzi,przesłuchiwani
wPolsceiwIzraelu.ZeznaniaŻydów(prawiewszyscywyjechalizPolskiwlatach1946–1948)zasadniczo
pokrywająsięwiernieztym,cozeznalionizarazpowojniewżydowskichkomisjachhistorycznych.
Inaczejmasięsprawazzeznaniamipolskichświadków.Jeżeliporównamyzeznaniazlat1945–1950
złożonewPolscezzeznaniamizlat1960–1975,towidaćznaczneprzesunięcieakcentówidalekoidącą
„korektę”narracji.MateriałyzbieraławPolsce(naprośbęstronyniemieckiej)GłównaKomisjaBadania
ZbrodniHitlerowskich,aprzesłuchaniaświadkówodbywałysięwasyścieprokuratorówkomisji.Możemy
przyjąćzapewnik,żeostatniąrzeczą,jakąpolscyprokuratorzyzGłównejKomisjiprzekazalibywręce
NiemcówprowadzącychdochodzeniaprzeciwkoinnymNiemcompodejrzanymowymordowanieŻydów,
byłybyzeznaniawjakikolwieksposóbobciążająceobywatelipolskichbądźteżsugerująceichwspółudział
wpopełnieniutychzbrodni.TytułemprzykładurzućmyokiemnamorddokonanynaMendluKoglu,
zamożnymmłynarzuzBolesławia,dużejwioskipołożonejniedalekoWisłynapółnocodDąbrowy.
Jedyne,conieulegawątpliwości,tofakt,żeKogelzostałzamordowanyprzezniemieckiegożandarma
wiosną1943r.W1945r.zobozówkoncentracyjnychpowrócilidoBolesławiadwajsynowiemłynarza,
zaczęlisiędopytywaćolosyojca,apotempodzielilisięswoimiustaleniamizprokuraturą
wDąbrowie15.Wwynikuśledztwaustalono,żebłąkającegosięwokółwioskiMendlaKoglazłapali
miejscowichłopi,poczymodstawiligonażandarmerię.WójtBolesławiazeznałwówczas:„Dudek
zauważyłżeww.żydkaniemaiudałsięzanimnaposzukiwania,wczasieposzukiwaniaznalazł
ukrytegożydkawstajniidoprowadziłgonaposterunekPP[PolicjiPolskiejGeneralnegoGubernatorstwa]
wBolesławiu[…]tegosamegodniaww.żydekzostałzastrzelonyprzezżandarmerię”16.Apotem,przed
