Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
сярэднявечнайЕўропы.Тадысфармаваўсяг.зв.еўрапейскісвет-гаспадарка,цэнтрам
якогасталафранцузскаяправінцыяШампань,дзеамальнепарыўнакруглыгод
адбывалісябуйныяміжнародныяярмаркі-кірмашы15.
Свет-гаспадарка–паняцце,выдзеленаефранцузскімгісторыкамФернанамБрадэлем.Гэтыдаследчык
адрозніваепаняцце“свет-гаспадарка”ад“усясветнайгаспадаркі”.Апошняяраспаўсюджваеццанаўвесьсвет,
асвет-гаспадарка“
закранаетолькічасткусусвету,эканамічнасамастойныкавалакпланеты,здольныбыць
самадастатковым,такім,якомуягоныяўнутраныясувязііабменынадаюцьпэўнаеарганічнаеадзінства
”–Бродель
Ф.Времямира.Материальнаяцивилизация,экономикаикапитализм,XV–XVIIIвв.Москва,1992.С.14.
Свет-гаспадаркаскладаеццазшэрагуканцэнтрычнаразмешчаныхзонаў.Найперш,янамаеполюс,
цэнтр,прадстаўленыпануючымгорадам.Сярэднююзонуствараевобласць,размешчанаяваколцэнтра,
заёйідуцьпрамежкавыязоны,далей–вялікаяперыферыя.Уцэнтрыўтвараеццааазісперадавойэканомікі,
якіапярэджваеіншыярэгіёны:“
цэнытутвысокія,алевысокіяідаходы,тутвызнойдзецебанкіілепшыятавары,
самыявыгадныярамесныяціпрамысловыявытворчасцііарганізавануюнакапіталістычныладсельскую
гаспадарку:адсюльразыходзяццаітутсыходзяццадальніягандлёвыяшляхі,сюдысцякаюццаікаштоўныя
металы,моцнаявалюта,каштоўныяпаперы.Тутзвычайнаразвіваюццасамыяперадавыятэхналогііііхнеад’емная
спадарожніца–фундаментальнаянавука
”.Уцэнтрынайбольшаяасабістаясвабода.
Гэтаявысокаяякасцьжыццяпрыкметназніжаеццаўкраінахпрамежкавайзоны.Тамбольшасцьсялян
пазбаўленаясвабоды,тамувогулемаласвабодныхлюдзей;абменслабейразвіты,арганізацыябанкаўскай
іфінансавайсістэмынедасканалая,прамысловасцьірамёствыадноснатрадыцыйныя.Яшчэбольшайбеднасцю
іменшайступеннюсвабодывызначаеццаперыферыя.“
Каля1650г.цэнтрамсветуз’яўляеццамаленькая
Галандыя,ці,дакладней,Амстэрдам.Прамежкавую,другаснуюзонускладаерэштажыццёваактыўнайЕўропы,
г.зн.краіныўзбярэжжаБалтыйскагаіПаўночнагамораў,Англія,земліГерманіі,размешчаныяўдалінахРэйна
іЭльбы,Францыя,Партугалія,Іспанія,ІталіянапоўначадРыма.Даперыферыіадносяцца–Шатландыя,
Ірландыя,Скандынавіянапоўначы,усячасткаЕўропы,размешчанаянаўсходадлінііГамбург–Венецыя
(выдзеленамною–А.К.,земліВКЛ–перыферыя)
,часткаІталіінапоўдзеньадРыма(Неапаль,Сіцылія),нарэшце,
патойбокАтлантычнагаакіянаўсяеўрапеізаванаяАмерыка...ГэтаксамаўсяУсходнееўрапейскаяперыферыя,
якаяўключаеПольшчуіразмешчаныязаёйземлі...
”.РасеядаПятраІуяўляласабойасобнуюсвет-гаспадарку,
замкнутуюўсабе,якаяжыласваімжыццём.
У13ст.Еўропаўжобыласветам-гаспадаркайімеласваюструктурнуюарганізацыю.Цэнтрамяесталікірмашы
Шампані(Францыя).У14–18ст.цэнтраміеўрапейскайгаспадаркіпачарзебылі:Венецыя,Антверпен,Генуя,
Амстэрдам.У18ст.такімцэнтрамстаўЛондан,апаслявялікагакрызісу1929г.цэнтреўрапейскайгаспадаркі-
светуперамясціўсяўНью-Йорк.
БродельФернан.Динамикакапитализма.Смоленск:«Полиграмма»,1993.С.86–87,88,95–96,101.
У13ст.уЦэнтральна-УсходняйЕўроперазвілосяманументальнаемураванае
будаўніцтвазцэглы.Культавыябудынкіізамкіўзводзілісяўвялікайколькасці
іпатрабаваліўсёбольшцагельняўівапнярак16.Найдалейнаўсходгэтаебудаўніцтва
сягнулаякраздаземляўЛітвы,дзеўдругойпалове13ст.быліўзведзеныямураваныя
вежыг.зв.валынскагатыпуўНаваградкуіГародні(дыяшчэнаПалессіўКамянцы,
БярэсцііТураве).Упершайпалове13ст.быўзбудаваныгатычны,хутчэйзаўсё,мураваны
касцёлінфлянцкіхнемцаўуПолацку17.Узвядзеннегэтыхаб’ектаў,выкарыстанне
будаўнічыхтэхнікаўіматэрыялаўзаходнееўрапейскагаўзорудалопадставуспецыялістам
длявысновыпрапачатакадыходуадвізантыйскайбудаўнічайтрадыцыі,менавіта,
“
стылістычнуюпераарыентацыюархітэктурыБеларусі,якаяпачаласяўдругойпалове
13ст
.”18.
У1300г.уЧэхііпачаласячаканкасрэбнайманеты–пражскагагроша(GROSSI
PRAGENSES–легенданарэверсе),якаяпачалапаступацьнабеларускіяземлі,відавочна,
ужоўпершайтрэці14ст.іхутказрабіласяасновайграшовагаабаротуўВКЛ19.Гэта
таксамабылапраяваеўрапейскайарыентацыі,доказамякойісённяслужыцьназва
плацёжнагасродкуўбеларускаймове–“грошы”(падобна,яктэрмін“деньги”ўрасейскай
мовепаходзіцьадардынскайманеты).
У13ст.уЕўропебылавынайдзенаяспецыфічнаяформаадукацыідарослых
–універсітэт20.Новыявучэльністваралісяпапрынцыперамесныхцэхаў,яккарпарацыі
майстроў-выкладчыкаўівучняў-студэнтаў.Яныхуткасталіпапулярнымі,іколькасць
універсітэтаўімкліварасла.ДашэрагунайслыннейшыхналежаліКембрыджскі(1209г.),
Оксфардскі(1214г.)Падуанскі(1222г.),атаксамаСарбона(1253г.)21.
БуйнейшысярэднявечныфілосафітэолагТомашАквінскі(1225–1274г.)нападставе
тэалагічнагаасэнсаваннявучэнняАрыстоцелястварыўфіласофскуюканцэпцыюгармоніі
верыірозуму,якаясталаважнайасновайідэалогіікаталіцтва.
АнгельскіфілосафРоджэрБэкан(каля1214–1292г.)прапанаваўвыкарыстанне
эксперыментаякметадупазнання22,чымзаклаўасновысучаснайнавукі.Бэканужо
ў13ст.пісаўпрамагчымасцьпабудовыпавозак,якіярухаюццабезцяглавойсілыжывёл;
пралятаючыямашыны,якімікіруечалавек,седзячыўіхнутры;праневялікія
прыстасаванні,якіямогуцьпадымацьагромністыцяжар;прапрыладыдляхаджэння
павадзеіплаванняпадвадой...23.
