Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
UstawymonarszewydawaneprzezwładcęstanowiłyŹródłoprawa
właściwedlaokresuwczesnopiastowskiego,alerównieżipóŹniejszego.
Wswojejtreściizakresiedotyczyłyspraw,którewymagałyregulacji
prawnej.Ustawymonarszepochodzącezpierwszychlatistnieniapań-
stwapolskiegoregulowaływszystkiedziedzinyżyciaorganizującegosię
przywilejemonarsze
państwa.Początkowomiałyformęustnąiprzybierałypostaćrozkazu,za-
kazu,nakazuczypolecenia.Ustawyteniebyłyzapisywaneidlategonie
zachowałysię.WpóŹniejszymokresieustawymonarszewystępowałyjuż
wformiepisemnejiopartebyłynaaktachprawnychwydawanychprzez
kancelarięmonarszą.
JednymzeŹródełprawacharakterystycznychdlaprawodawczejdziałal-
nościmonarchybyłyustawymonarsze,przyznająceprzywileje.Pojawiłysię
wpóŹniejszymokresiekształtowaniasiępaństwa.Istotąprzywilejówbyło
przyznaniejednostce,stanowiczyteżludnościokreślonegoterytorium
szczególnegouprawnienia,stanowiącegowyjątekwstosowaniuprawa.
Wczasachwczesnegośredniowieczaprzywilejewydawaneprzez
władcówwystępowaływformieprzywilejówjednostkowychorazziem-
przywilejejednostkowe
skich.Pierwszeznich,normująceuprawnieniaindywidualne,byływyda-
waneodXIIw.Dotyczyłyprzeważnieosóbpochodzącychzotoczenia
monarszego(możnowładców,rycerstwa).Przyznawanojerównieżoso-
bomprawnym,jakimibyłyinstytucjekościelne(biskupstwa,kapituły,
klasztory).Wśródnichnajwięcejbyłoprzywilejówimmunitetowych,któ-
restwarzającprawopodmiotowedlaodbiorcyniemogłybyćcofnięte
izmienionebezjegowiedzy.
Osobnągrupęstanowiłyprzywilejezawierającezezwolenienaloka-
cjęmiastalubwsinaprawieniemieckim.Wydawaneindywidualniena
przywilejelokacyjne
rzeczposiadaczydóbr,faktycznieregulowałyżycieludnościzamieszkałej
wimmunizowanychdobrach.
Zkoleiprzywilejeziemskie,wydawaneprzezwładcówodXIIIw.
(przywilejedlarycerstwaziemikrakowskiejwCieni–1228,Lutomyślu–
1291),obejmowałyswoimzasięgiemwszystkichczłonkówjednegolub
przywilejeziemskie
więcejstanówzamieszkującychnaterytoriumokreślonejziemilubpro-
wincji.Wpraktyceprzywilejewydawanedlacałychziempolegałyna
potwierdzeniuprzezmonarchęwszystkichdotychczasowychprawprzy-
znanychprzedstawicielomjednejgrupystanowej,zwłaszczarycerstwu
imożnowładcom.
Osobnyrodzajustawmonarszychwtymokresiestanowiłystatuty.
Ustanawianebyłyprzezpanującychjakoprzepisy(normyprawne)regu-
lująceposzczególnedziedzinyżyciapaństwowego,oszczególnejwadze
dlafunkcjonowaniapaństwa.Najwcześniejszeznanestatutypochodzą
statutymonarsze
zczasówpanowaniaBolesławaKrzywoustego.Dotyczyłyregulacjiobo-
wiązkówwojskowychludności.Istotneznaczeniemiałtakżestatut
z1138r.,ustalającyzasadydziedziczeniatronu,wydanytakżeprzezBo-
lesławaKrzywoustego.
27
