Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Historiaipolityka.Teoriaipraktykamediewistyki...
ją,inieistniejących,żenieistnieją”45.AngielskimkupcomzXIXwie-
ku,jakiichstarożytnymkolegomzVwiekup.n.e.,bliskamusiałabyć
myślsofistów,że„kryteriumprawdziwościsądówjestichużyteczność”
iniemajakiegoś„absolutnieobowiązującegoprawaaniabsolutnejmo-
ralności,czypowszechniewiążącejreligii”,zaśwszystkoto„jestdzie-
łemczłowiekaiwrazznimwszystkosięzmienia,zależnieodumowy
ipotrzebyczasuorazzbiorowejwolispołeczeństwa”46.Domniemane
czyrzeczywistepodobieństwosytuacjiżyciowejhistorykaibadanych
przezniegozjawiskniejestwięcobojętnedlaocenyiinterpretacjihi-
storycznych.Świadomielubnie,przenosionnaprzeszłośćswewspół-
czesnesympatieiantypatie.Nicwięcdziwnego,żenawetwtrakta-
tachonaderodległychczasachwidocznyjestcieńepoki,wktórejżyje
itworzyhistoryk47.
Porządekspołeczny,przeciwktóremuwystępowalistarożytniso-
fiści—atakżeichangielscynaśladowcywXIXwieku—opierałsię
nasankcjachreligijnych.Zrozumiałewięc,dlaczegosympatyzujący
zdemokracją(wstarożytnymjejsensie)ProtagorasswójtraktatObo-
gach,odczytanypodobnowdomutragikaEurypidesa,zaczynałzda-
niem:„Obogachniemogęwiedziećaniczyistnieją,aniczynieistnieją,
aniteżjakajestichistotaijaksiępojawiają.Wielebowiemrzeczystoi
naprzeszkodzie,abymożnacośotymwiedzieć:niemożliwośćodpo-
wiedniegodoświadczeniazmysłowegoikrótkośćżyciaczłowieka”’48.
WkonsekwencjimusiałProtagorasprzyjąć,że:„Prawasąustanawiane
45
46
J.Legowicz,op.cit.,s.80.
Ibidem.
47
Itaknp.JacekS.Matuszewski,Viciniaidest...Poszukiwaniaalternatywnejkon-
cepcjistaropolskiegoopola,Łódź1991,s.10przypominaikomentujespostrzeże-
nieHenrykaSamsonowicza,iż:„PrzedstawionaprzezK.Modzelewskiegowizja
związkuopolnegozawierazadziwiającowieleelementówodpowiadającychwpełni
dwudziestowiecznymstosunkomspołeczno–politycznym.Odnosimymomentami
wrażenie,jakbyrelacjezdniadzisiejszegoprzenoszonebyłynaokreswczesnego
średniowiecza.Leczczytakaretrogresjajestczymkolwiekuzasadniona?Czynie
grozipoważnymzniekształceniemopisu,gdywramyspołeczeństwapierwszych
PiastówusiłujesięwtłaczaćpojęciaimentalnośćschyłkuXXstulecia?”
48
J.Legowicz,op.cit.,s.109.DopodobnegownioskudoszedłuschyłkużyciaFryde-
rykEngels,nacozwracamuwagę—MarekCetwiński,Wsprawie„opium”,„Spra-
wyiLudzie”,R.7,1988,nr39(338),s.3.
24
