Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Gaiusijegodzieło
Jakoczystąfantazjęokreślićteżmożnapogląd(Samter),żedziełaGaiusawyszłyspodrękiko-
biety,któradlawzbudzeniazainteresowaniawłasnątwórczościąposługiwałasięmęskimpseu-
donimem.
DlauzupełnieniakataloguhipotezopochodzeniuGaiusawspomniećnależyjeszczeopoglą-
dzie(Kokourek),wmyślktóregoGaiustoniewolnikwywodzącysięzprowincjiwładającejję-
zykiemsyryjskim,żydowskimlubegipskim,któryznajdującsięwgestiicesarza,przybyłdo
Rzymu,odbyłstudiaprawniczeuIulianusaipozostającniewolnikiem,przypisanyzostałjedne-
muzsekretarzyHadriana,awtymcharakterzeuczestniczyłwpracachjegoconsilium.
NaniewolnicząproweniencjęwskazywaćteżmiałobyimięBGaius”,którepochodzićmożeod
cesarzaGaiusaKaliguli,jakoodtego,którydokonałwyzwolenia.
Najbardziejprawdopodobnejestjednakto,żeGaiusbyłwolnourodzonymobywatelemrzymskim,
aterenemjegodziałalnościbyłomiastoRzym(Diosdiiin.).Tuprawdopodobnieuczęszczałdo
prawniczejszkołysabinianów,nacowydajesięwskazywaćwielokrotnaaprobatapoglądówprzed-
stawicielitejszkoływjegoInstitutiones.Pozapisaniemdziełprawniczychnajprawdopodobniejzaj-
mowałsięteżnauczaniem(Diosdi),byćmożewszkolesabinianów(Honoré).Temucelowisłużyć
teżmiałojegodzieło-Institutiones.Zukładutejpublikacjiwysnućmożnawniosek(Reinach),że
nauczanieprawa(podstawowe)trwałodwalataipodzielonebyłonaczterysemestry.Naucewkaż-
dymsemestrzeodpowiadałjedenzczterechkomentarzy,najakiedziełotobyłopodzielone.
Gaiusprzezwspółczesnychnietylkoniebyłdoceniony,lecznajprawdopodobniejniebyłteż
znany.Niejestcytowany,podobniejakCullistratusiFlorentinus,przezżadnegojurystęswojej
ipóêniejszejepoki(Talamanka).JedynawzmiankaonimwdzielePomponiusa(D.45,3,39:
Gaiusnoster)jest,byćmoże,tworeminterpolacjijustyniańskiej,nacomógłbywskazywaćsam
zwrotBGaiusnoster”.TymsympatycznymepitetemJustynianobdarzyłnaszegoprawnikaaż
trzykrotnie(const.Imperatoriam6;I.4,18,5;constOmnem1).
Wliteraturzezdecydowanieprzeważapogląd,żeGaiusnieotrzymałprzyznawanegoprzezce-
sarzyznakomitymprawnikomprzywilejuudzielaniaautoryzowanychodpowiedzinazapytania
wkwestiachprawnych(iuspublicerespondendi).Poglądodmiennywtejkwestii(Huschke,Dy-
dyński)uznawaćnależyzacałkowicieodosobniony,aprzemawiazatymito,żewśróddzieł
naszegoautorażadnenatenprzywilejniewskazuje.
ZarzymskimpochodzeniemGaiusaprzemawiaćmożewpierwszejkolejnościdoskonałazna-
jomośćjęzykałacińskiego,ponadtotreśćjegodzieła,zwłaszczaInstytucji(Bruttiiin.).Tu,ile-
kroćGaiuswspominaprzykładowoojakimśmiejscu,manauwadzenieprowincje,leczRzym
alboItalię.Niemożektoś,ktoniejestobywatelemrzymskim,pisać,iżBnieistniejąprawieludy,
któremiałybytakąwładzęnadswoimidziećmi,jakąmymamy”(I,55),albogdyzastanawiasię
nadterminemBstrzała”pisze:Bito,cowypuszczanezłukuuGrekówmawłasnąnazwę
τ
ó
ξευµα
,
unasnatomiastpowszechniezwiesięBtelum”(D.50,16,233,2).CzyGaiusznanybyłUlpiano-
wi(Rudorf,Grupe),pozostajekwestiąsporną,niemamybowiempewności,czyRegularumliber
singularis,wktórymwykorzystanoInstitutionesGaiusa,napisanyzostałprzezUlpiana(Arangio-
-Ruiz),czyteżjestskróconąkompilacjąnapisanąwpierwszejpołowieIVwieku(Schulz).
RenesanstwórczościGaiusaprzypadanaokrespoklasyczny.Fenomenówwytłumaczyćmoż-
natylkowjedensposób:twórczośćtęcechujewyjątkowajasnośćsformułowań,przejrzystość
konstrukcjiielegancjastylu(Orestano,Wenger),którewepoceogromnegozubożeniakultury
prawnej,określanejpejoratywnymterminemjakowulgaryzacjaprawarzymskiego,przybliżały
czytelnikowikształtinstytucjiprawnychwywodzącychsięzepokiklasycznej.Tymzapewne
kierowałsięcesarzWalentynianIII,gdywUstawieocytowaniuzroku426,obokwielkichko-
ryfeuszyrzymskiejjurysprudencji(Papinian,Paulus,Ulpian,Modestinus),którychdzieławolno
byłocytowaćwsądzie,umieściłteżnaszegoGaiusa.
WśródpismGaiusanajwiększąchybapoczytnościącieszyłysięInstitutiones.Wykorzystywa-
nojedonaukiprawajakozbiórinformacjielementarnychwszkołachprawniczych,takna
wschodziejakinazachodzieImperiumRzymskiego.Tęrolęprzestałypełnićdopieropowyda-
niuprzezJustynianawroku533jegowłasnychInstytucji.Aleiwówczasogromnepartiemate-
riałuzawartegowInstytucjachGaiusazachowałyswąaktualność:skopiowanebowiemzostały,
XII
