Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
8
AnnaRaźny
WdrugimprzypadkuDostojewskimówi,żekoniecznośćrealizacjiwartościjest
koniecznościązewzględunietylkonakonkretnegoczłowieka,alerównieżnajego
transcendentneukierunkowanie.Jegobohatertohomotranscendensstojącywobec
Boga.Jategobohaterawyrażającesięprzezjegosamoświadomośćjestnietylko
jaaksjologicznym,alerównieżtranscendentnymizarazemmetafizycznym.Kieruje
bohaterakutemu,cogodoskonali,lubkutemu,cogoniszczy.Kudobrulubzłu,
ponadktórymisytuujesięto,copewnewistnieniu,alezarazemradykalnietranscen-
dentnedlaczłowiekajakoźródłoistnienia–Transcendencja.DlaDostojewskiego
TranscendencjaniejestBogiemfilozofów,leczBogiemchrześcijan.Wwymiarze
historyczno-kulturowymjesttoBógprawosławnejRosji.
PrzezwartościbohaterDostojewskiegodoświadczaczegoś,czegoniejestwsta-
niezracjonalizować.To,czegodoświadcza,wykraczapozajegorozumienie.Do-
świadczenietegoDwięcej”jestmożliwewedługpisarzadziękistrukturzewewnętrz-
nejczłowieka.Onajednakniestanowitużadnegowarunku,niewpływanawymiar
Dwięcej”anitymbardziejnajegoznaczeniedlaczłowieka.Strukturawewnętrzna
bohaterówDostojewskiegopozwalajedyniewniknąćwsferęniezrozumiałegoiuj-
rzećwniejdrogęwiodącąkutajemnicyBoga.Dziękiswejduchowościbohateruzy-
skujeokreślonystatus:jestkimś,ktowchodziwrelacjęzBogiem.Relacjetemożna
ująćzaPaulemRicoeuremprzezkategorięDwobec”–człowiekstoiwobecBoga.
KategoriaDwobec”rządziprzedewszystkimpojęciemgrzechu.Nienależyjejjednak
rozumiećjakoczynnikawyznaczającegotopojęcie.JakpodkreślaRicoeur,Dwobec”
nieoznaczajedyniepozycjiistotygrzesznejwobliczuStwórcy,któryjestnietylko
tajemnicą,alerównieżdobremnajwyższym2.Człowiekstajezatemprzedwartością
najwyższąiabsolutną.
DoświadczenieetycznebohaterówstojącychwobecBogamanadewszystkocha-
raktermetafizycznyireligijnyzarazem.DobrozbliżaichdoBoga,złooddala.Oprócz
sferydoświadczeńaksjologicznych(etycznych)jestwbohaterzeDostojewskiegojesz-
czejednasfera,pasywna,nieobjętaaktami,przezktórąprzebiegajątajemniczewięzy
łącząceczłowiekazBogiem.Przezniąstajesięonhomotranscendens,którysłyszy–jak
bypowiedziałGabrielMarcel–wezwanieidąceodBoga3.Natajemniczewezwanie
odpowiadalubnie.StosunekbohaterówDostojewskiegodoowegowezwaniajestop-
artynawolności,którąpisarzrozpatrujewodniesieniuidoBoga,idoinnegoczłowie-
ka.Onateżsprawia,żebadaczewciążnanowostawiająpytanieoichpierwszeństwo
wtwórczościDostojewskiego,dzielącsięnadwiegrupy.Dlajednejreligiasytuujesię
ponadwolnością,dladrugiejwolnośćponadreligią.Zarównowpierwszym,jakidru-
gimprzypadkujestmożliwezastosowaniekategoriimetafizyki,teologii,eschatologii
iantropologiiokreślonejtradycjąbizantyjsko-prawosławną,alerównieżzachodniej,
wyrastającejzduchakatolicyzmuicywilizacjiłacińskiej.Teaktualnewciążmożliwości
badawczesą–obokistniejącychnadalwpływówDostojewskiegonaróżnekręgikul-
turowe–świadectwemuniwersalizmujegomyśli.
2P
.Ricoeur,Symbolikazła,przeł.S.Cichowicz,M.Ochab,Warszawa1986,s.50–58.
3G.Marcel,Byćimieć,przeł.P
.Lubicz,Warszawa1986.
