Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Rządyprawa
81
wsensiepolitycznym(władzapochodziodludu,awięctakżedoniegonależy),
jakimentalnym(środkiempoznawaniaizrozumieniarzeczywistościmożebyć
jedynierozum).Ideetenietylkoprzyczyniłysiędoobaleniadotychczasowego
porządkupolitycznego(comiałomiejscenaprzykładwkoloniachangielskich
wAmerycePółnocnejczyweFrancji),lecztakżestałysięelementemporządku
prawnego.Wprzyjętejw1789rokufrancuskiejDeklaracjiprawczłowiekaiobywa-
telawyraźniewyartykułowanozasadysuwerennościnarodu,trójpodziałuwładzy,
równościwobecprawaczynietykalnościosobistej.Wielepodobnychrozwiązań
zawierałarównieżpierwszawświeciespisanaustawazasadnicza(KonstytucjaSta-
nówZjednoczonychz1789roku).Tazmianaobowiązującegodotądparadygmatu
aksjologicznegotchnęław-intuicyjniedotądpojmowaną-ideęnrządówzpra-
wem”nowetreściidałapodstawędowykształceniasięnowegopojęcia:npaństwa
prawnego”(npaństwaprawa”),któreprzeciwstawianonpaństwupolicyjnemu”
.
KoncepcjętęrozwijanopoczątkowowNiemczech(Rechtsstaat)3,gdziemiałaona
licznychpropagatorów4.Wówczesnejdoktrynieniemieckiejmożnabyłowyróżnić
dwapodstawowemodelepaństwaprawnego.Wramachpierwszegoprzyjmowano,
żejesttokonstrukcjaformalnegoporządkuprawnego,wktórymswobodapań-
stwajestograniczanaprzezwymógprzestrzeganiapodstawowychwartości(wol-
ność,własność,dostępdourzędówpaństwowych).Państwowramachokreślonego
porządkurealizujeswojecelezapomocąustaw(FriedrichJuliusvonStahl).Na
tympodłożuwyrósłpóźniejpozytywizmprawniczy,któregonajbardziejskrajną
odmianąbyłnormatywizmprawniczyHansaKelsena(Jamróz2014,s.74in.).
Szerzejistotępaństwaprawnegopostrzegałzkolei-wramachwspomnianego
drugiegomodelupaństwaprawnego-RobertvonMohl.Myślicieltenpostulował,
abypewnezasadyiideeznajdowałyodzwierciedleniewtreściprawa.Jegozdaniem
koncepcjanpaństwaprawnego”musizakładać:równośćwobecprawa,wolność
jednostekwdążeniudoosiąganiadozwolonychcelów(aczasamitakżeuzyskanie
poparciadlatychdążeń),jednakoweprawowszystkichuzdolnionychdoudziału
wsprawachpublicznych,wolnośćosobistą,swobodęwyrażaniamyśli,swobodę
wyznańreligijnych,swobodęprzemieszczaniasięiwolnośćzrzeszaniasięwdobro-
wolnychstowarzyszeniach(Zmierczak2011,s.18).Wpóźniejszymokresieteoria
npaństwaprawnego”rozwinęłasiętakżeweFrancji(l)étatdedroit),gdzieprzede
wszystkimodwoływanosiędodorobkuWielkiejRewolucji(Jamróz2014,s.77).
Jakwidać,istotęnowejideipaństwaprawnegonależałowiązaćzarównozdemo-
kratycznąlegitymacjąprawa,jakizzagwarantowaniemprawiwolnościjednostek.
Wpaństwie,rozumianymjakowspólnotawolnychobywateli,niemożewięccho-
dzićtylkooto,byobowiązywałonjakieś”prawo(nawetjeśliokażesięonodobre);
najważniejszejestto,byczłonkowietejwspólnotymieliwpływnatworzenieprawa,
3UżycieporazpierwszyterminuRechtsstaatprzypisujesięCarlowiTeodorowiWelckerowi
(DieletztenGründevonRecht,StaatundStrafe,Giessen1813).
4NajbardziejznanymijejwyrazicielamibyliFriedrichJuliusvonStahl,KarlvonRotteck,
RobertvonMohliWilhelmvonHumboldt(Zmierczak2011,s.15).
