Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
80JakubStelina
Związaniewładcówprawembyłowięcantyteządowolnościiswobody,oznaczało
wymógistnieniawcześniejustalonychiznanychprzezpoddanychreguł,które
winnionibyliprzestrzegać.Początkowonastrażytakrozumianychnrządów
prawa”stałporządeknaturalnyinormyreligijne;zczasemzaczęłybyćtworzone
takżegwarancjeinstytucjonalne,naprzykładwpostaciniezależnegoodwładców
sądownictwa.Przyjmowanoteż,żeprawopowinnosłużyćdobruogólnemuinie
powinnonaruszaćnaturalnegoporządku.
Możnawięcprzyjąć,żeażdoXVIIIwiekunrządyprawa”pojmowanowkate-
goriiformalnychograniczeńwładzy;chodziłowięcraczejonrządyzprawem”
,czyli
oto,żeprawotaksamowiążerządzących,jakirządzonych,jednakwinnoonobyć
przestrzeganebezwzględunato,jakajestjegotreść.Wtymznaczeniuidearządów
prawatowistociepotwierdzenieuniwersalnejcechykażdegoprawa,awięctego,
żemaonomocwiążącą(jeślinprawo”nieobowiązuje,toniejestprawem)ijest
sankcjonowane;samowsobienależytooceniaćpozytywnie,przynajmniejjako
punktodniesieniadla-cechującegotyranię-stanusamowoli,gdziepoddanizależą
odzmiennychkaprysówtyrana.Rodzącesięnurtywolnościowekazałyjednakna
nowospojrzećnaistotęprawajakoregulatorażyciaspołecznegoipaństwajako
formyorganizacjispołeczeństwa.W1688rokuzalegalizowanowAngliimożliwość
pozbawieniakrólawładzy(billofrights)zewzględunałamanieprzezniegonpraw
iwolnościKrólestwa”
.PrzełomoweznaczeniemiałypraceJohnaLocke’a(Drugi
TraktatoRządzie,1690),Monteskiusza(Oduchupraw,1748)orazJamesaMadi-
sona,AlexandraHamiltonaiJohnaJaya(Esejepolitycznefederalistów,1787-1788).
Określonownichprawneuwarunkowanialiberalizmu,takiejakspisanakonsty-
tucja,demokratycznewybory,wyraźniewyartykułowaneprawaobywateli,podział
władzisądowakontrolaustaw(Tamanaha2004,s.55),atymsamymstworzono
podwalinywspółczesnegokonstytucjonalizmu.Ważnąrolęodegrałateoriaumowy
społecznej,zgodniezktórąpaństwopowstałowwynikukonsensususpołecznego.
Chodziłoprzytymnieoprzedstawienierzeczywistejgenezyorganizmówpaństwo-
wych,aleopodkreśleniepodmiotowościiwrodzonejgodnościkażdejosobyludz-
kiej.Źródłemwładzymogłabyćwięcjedyniewolaludu,cooznaczało,żerządzą-
cychpowinnyobowiązywaćnaturalneograniczeniawsprawowaniuwładzy,spisane
wpostacikonstytucji.NieprzypadkowowięctowłaśniewXVIIIwiekupojawiłysię
pierwszeustawyzasadnicze(StanyZjednoczone-1789,FrancjaiPolska-1791),
odzwierciedlającewmniejszymlubwiększymstopniuwyrażonewyżejzasady.
2.Od„rządówzprawem”do„rządówprawa”
i„państwaprawa”
DlazyskującychnaznaczeniuwXVIIIwiekuliberałówideazorganizowania
porządkupublicznegowedlejawnych,jednakowychdlawszystkichizgóryzna-
nychzasadbyłaoczywiściedaleceniewystarczająca.Hasłemnowopowstają-
cychprądówfilozoficznychipolitycznychstałasięwolność,rozumianazarówno
