Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
72
Dębowa(jakbeczka)polskośćł
kadrowychprzedstawicieliwszystkichmożliwychkategoriiludności,nie
wyłączająccałkowitychdołówspołecznych,wtymnawetniewolników.
Powiedziećmógłbykto,żewdespocjachtychkwitłoludowładztwo,gdy-
bynietenelementarnyfakt,żewszystkiegrupyistany,włączającwto
najwyższychdygnitarzyorazkrezusów,kontaminowałytamjednąjedyną
kategorięspołeczną–npoddanych”despoty.Cloupowyższegosystemupo-
legałonatym,żejedynymarystokratąimożnowładcągodnymtychnazw
byłwwarunkachdespocjipanującyjedynowładca.Itylkoonnobilitował
tych,którychwedleswojegoupodobaniaihumoruokresowoinaczas
określonywydźwigałzpoddańczejamorficzności.Nierzadkojegowybrań-
camistawalisięludziezpospólstwa,bylewykazalisiępodczasspotkania
zdespotąprzyrodzonąinteligencjąismykałką,bylebłysnęlirezolutnąri-
postąlubcelnąobserwacją,którabyzadziwiłaizaintrygowałasamowładcę
znużonegostandardowymipochlebstwamidworzanijałowościąichpo-
rad.Despotachętnieawansowałplebejuszyizaufanychniewolników,gdyż
najbardziejobawiałsiępotentatówidygnitarzy,którzy–jeślidługotrwałe
faworytronurozzuchwalałyich–przeistaczalisięwsuigenerisarystokra-
cję.Tazaśzeswejistotyimmanentniezagrażałarządomautokratycznym.
Dlategoworientalnychdespocjachniewykształciłasięszlachtanamiarę
europejską:tradycyjna,wielopokoleniowa,herbowa,cieszącasiętrwałymi
przywilejami,wtymregularnymwpływem–poprzezuczestnictwowcia-
łachprzedstawicielskich–naprocesdecyzyjnywpaństwie.
Stądteżgdymówimynwschodnidespotyzm”,niewypowiadajmyjed-
nymtchemponimpojęcianabsolutyzm”.Zróbmypauzę.Mimopewnych
podobieństw,którewmowiekolokwialnejuczyniłyzpojęćndespotyzm”
inabsolutyzm”terminybliskoznaczne,możnawyszczególnićszeregsy-
noptycznychróżnicmiędzynimi,odpychającychjekuodmiennymbiegu-
nomznaczeniowym.Despotyzmfunkcjonujewwarunkachpowszechnego
poddaństwa,cosiłąrzeczyeliminowałozalążkiarystokracji.Jedynowład-
cynaWschodziedokonywalitego,okresowopozbawiającwielkorządców
iinnychnagrobiurokratów”(jakklasęrządzącawprekapitalistycznychcy-
wilizacjachpozaeuropejskichnazwałKarlWittfogel,autordziełaOriental
Despotism)kardynalnychprawiprzywilejów,zwłaszczazwierzchnościnad
przydzielonymiimobszaramiuprawnymiizamieszkującąjeludnością.
Niebyłatowłasnośćfeudalnawrozumieniueuropejskimześredniowie-
cza,anitymbardziejwłasnośćprywatna.
Wpaństwachdespotycznychniewykształciłasiętedyprywatnawła-
snośćziemianiinnychznaczącychśrodkówprodukcji;mówiącnwłasność”,
