Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
C1–Promieniowaniesłoneczneiklimat
31
dującysięnarównikuprzemieszczasięzszybkościąwynoszącąokoło
1500kmogodz–1.Obiektznajdującysięwwyższychszerokościachgeo-
graficznychporuszasięwolniej,gdyżdystans,którymadopokonaniaza
każdymobrotemZiemi,jestmniejszy.Początkowaprędkośćprzemiesz-
czaniasięmaspowietrzanadrównikiemwynosiwięcrównieżokoło
1500kmogodz–1,aponieważpowietrzetoprzemieszczasięnaobszary,na
którychprędkośćobrotupowierzchniZiemijestmniejsza,ichruchzmie-
niakierunek.TenskrętwiatrówzwiązanyzruchemobrotowymZiemi
nosinazwęefektuCoriolisa,odnazwiskamatematykafrancuskiegoży-
jącegowXVIIwieku.Napółkulipółnocnejmasypowietrzaprzemiesz-
czającesiękupołudniowibędąskręcaływprawo,podobniejakmasy
powietrzazmierzającewkierunkupółnocnymnatejpółkuli.Napółkuli
południowejkierunkiodchylaniasięwiatrówsąodwrotne.Wtropikach
kierunekprzemieszczaniasiępowietrzaznajdującegosięprzypo-
wierzchniZiemiiwypełniającegoprzestrzeńpounoszącychsiękugórze
masachpowietrzagorącegoodchylasięwprawoiwtensposóbpowstają
pasatypółnocno-wschodnie.Wpobliżurównikapowietrzetospotykasię
zpasatamipołudniowo-wschodnimi,czylimasamipowietrzaprzemiesz-
czającymisięzpołudnia,którychruchjestodchylonywlewo.Ponieważ
napółkulipołudniowejznajdujesięmniejlądów,pasatyzobupółkulnie
spotykająsiędokładnienarówniku,lecznieconapółnocodniego—
wmiędzyzwrotnikowejstrefiezbieżności.Rozgrzanepowietrzewznosi
sięgwałtowniewtejstrefie,powodującpowstawanieulewnychdeszczy
typowychnp.dlaobszaruKaraibów.
Wszerokościachgeograficznychwyższychniż30oopadaniemas
powietrzazgórnychwarstwatmosferywywołujewiatryskierowaneku
biegunowi.NaskutekdziałaniasiłyCoriolisaodchylająsięonejednak
wlewonapółkulipołudniowejiwprawo—napółnocnej.Wtensposób
powstająwiatryzachodniewiejącenaobupółkulachnaobszarzeokoło
40oszerokościgeograficznej.Wtejszerokościgeograficznejnapółkuli
południowejniemalądu,którymógłbyograniczyćprędkośćwiatru,
przezcowiatrytesąbardzosilne.Wiatrywiejącewwyższychwarstwach
atmosferywzdłuż40oszerokościgeograficznejmająrównieżkierunek
zachodniinazywająsięprądamistrumieniowymi.Ponieważciśnienie
atmosferycznejestwyższewniskichszerokościachgeograficznych,masy
powietrzawgórnychwarstwachatmosferyzmierzająwkierunkubiegu-
nów,gdzieciśnieniejestniższe.NaskutekefektuCoriolisaodchylająsię
jednaknaobupółkulachwkierunkuwschodnim,cosprawia,żeprądy
strumieniowewiejązzachodukuwschodowi.
Brakpromieniowaniaciepłanabiegunachmaważnekonsekwencje
klimatyczne.Jedenzbiegunówjestpokrytypływającąwarstwąlodów,
drugizaś—lodowcem.Czapylodowenabiegunachdziałająjaklustro,
zwiększającalbedoiograniczającmożliwośćogrzaniasiępowietrzanad
nimi.Gęste,zimnepowietrzeznadbiegunówprzedostajesiędostrefsub-
polarnych;wtensposóbnapółnocnychobszarachEuropypowstają
chłodnewiatrywschodnie.
Prądymorskie
Wodywoceanachsąmieszaneprzezwiatry.Napórpasatówpopycha
masywód,którenapierająnabarierytworzoneprzezkontynenty.Na
przykład,wpłytkimMorzuKaraibskimspiętrzająsięmasywódAtlan-
