Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
30
EPOKANIETYLKOWSTECZNA
sięwrogamiChrystusa.Czytajciegorliwieświęteksięgi,abyścieniezostalisurowoukarani.
[ś]OcierpliwyBoże!Jakdługobędzieszpatrzyłnaródczłowieczy,którytylerazyCię
rozgniewał?Zaprawdęgorsisąinikczemniejsioddemonów”
30
.
Doktrynygnostyckie
Gnostycyzmniestanowiłjednejzwartejkoncepcji,leczłącznieobejmowałniektóre
poglądyinurtyfilozoficzneocharakterzemistycznym.RozwijałsięII-IIIw.wobrębie
ImperiumRzymskiego,zwłaszczawjegowschodnichprowincjach,jakEgiptiSyria.
Pojęciegnostycyzmu,uogólniająceróżnejegokierunki,zostałoutworzonedopiero
wXXw.Ichnazwapochodziłaodwspólnejimcechyopieraniasięnagnozie(gr.gnosis
-wiedza)rozumianejjakowiedzauzyskanazapomocąintuicjiikontemplacji,niezaśza
sprawądoświadczeńzmysłowychiracjonalnegonauczania.Obokczerpaniazfilozofii
hellenistycznychiorientalnychposiłkowałysięelementamizaczerpniętymizjudaizmu
izchrześcijaństwa,alekombinacjepoglądówtegotypubyłyostrozwalczaneprzezpier-
wszychOjcówKościoła.Najbardziejznanymignostykamikońcastarożytnościbylim.in.:
MarcjonzSynopy(ok.100-ok.165),Bazylides(ok.85-145)pochodzącyzSyriiiWalentyn
(zm.165)zwanyEgipcjaninem.
Około145r.MarcjonzainicjowałpowstaniegminyreligijnejopierającejsięnaEwan-
geliiśw.Łukasza,zktórejusunąłelementywskazującenazwiązekChrystusazkoncepcją
BogaStaregoTestamentu.Bazylidesłączyłwswychpoglądachelementyjudeochrześcijań-
skiezneoplatońskimiiorientalnymi,głównieperskimi.ZanaczelnegoBogauważałAbrak-
sasa(Abraxas),twórcęumysłu.Twierdził,żezbawienieczłowiekaniezależyodjegopostę-
powaniaiczynów.Zasłynąłpoglądem,żezamiastChrystusanakrzyżuumarłSzymon
Cyrenejczyk.PoglądyWalentynanależaływswoimczasiedonajpopularniejszych,choć
niedadząsięwpełniodtworzyć.Zzachowanychpismjegouczniówwyłaniasiębardzo
skomplikowanysystemmyślowy,wktórymczłowiekwręczprzewyższaswegostwórcęlub
stwórców(istniałokilkagnostycznychkoncepcjistworzeniaczłowieka)imapotencjał
wyzwalającygozograniczeńziemskiegopoznania.Zezwalczaniagnostykówzasłynął
przedewszystkimapologetaiOjciecKościołaśw.Ireneusz(ok.140-ok.202).
Manicheizm
WVIw.nurtygnostyckiezostaływchłonięteprzezzyskującywówczassporyzasięg
manicheizm.Byłtosystem-rodzajreligiisyntetycznej-stworzonywIIIw.przezManiego
(ok.216-ok.276).TwórcamanicheizmuurodziłsiękołoSeleucjinadTygrysem.Wycho-
wywałsięwewspólnociegnostyckiej.Czerpałjednocześniezchrześcijaństwa,perskiego
zoroastryzmuiindyjskiegobuddyzmu.Cechowałsięprzekonaniem,żezłojestwszędzie
obecneipozostajenieusuwalne,arzeczywistośćdzielisięnadwaprzeciwstawnepier-
wiastki:światła(dobra)iciemności(zła)uosobionegowmateriiijejpożądaniu.Człowiek
mawsobiedwienatury,dwiedusze:jednązwiązanązdobremidrugą-zezłem.Walka
30
NiegodnegoKosmyPrezbiteramowaprzeciwkonowopowstałejherezjiBogomiła,w:Średniowieczneherezjeduali-
stycznenaBałkanach.Źródłasłowiańskie,oprac.,tłum.ikoment.G.Minczew,M.Skowronek,J.M.Wolski,Łódź2015,
s.75i79.
