Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
1
Ekspozycjaproblemu
Determinizm,indeterminizm,
kompatybilizm
Wolaidziałaniewolicjonalne–determiniści–indeterminiści/libertaria-
nie–kompatybiliściiinkompatybiliści–dygresjaoświatachmożliwych
Dyskusjaowolnościwoli,zapoczątkowanajeszczeprzezstarożytnych,
jakArystotelesiChryzyp,zdajesięrozpalaćnamiętnościfilozofówbodaj
bardziejniżinnekwestie.SpokojnyipowściągliwyzwykleSpinoza,kryty-
kująctęideęwimiętwardegodeterminizmu,pozwalasięponieśćzgryź-
liwejironiiicierpkiejwyższości1;Fichte,kiedyjejbroni,dzieliwręczcały
rodzajludzkinadwaopozycyjnegatunki(przyjaciółiwrogówwolności)2,
ocierającsięwtymoegzaltację,którąwybaczamymutylkozewzględuna
jejwczesnoromantycznedeterminanty.Humeuważałspóroniązanaj-
bardziejzapalnywmetafizyce.DlaKantazkoleiuzasadnieniemożliwości
wolnejwolibyłochybanajważniejsząstawkącałegojegosystemufilozofii
transcendentalnej-jakbywłaśniepotowymyślonej,bydowieść,żewolna
1nKtowięcwierzy,żezwolnegopostanowieniaduszymówilubmilczy,lubcośczyni,
tenśnizotwartymioczami”-B.Spinoza,Etykawporządkugeometrycznymdowiedziona,
tłum.I.Myślicki,WydawnictwoNaukowePWN,Warszawa2008,ks.III,tw.III,przypis,
s.148-150.
2J.G.Fichte,Pierwszewprowadzeniedoteoriiwiedzy,w:idem,Teoriawiedzy.Wybór
pism,tłum.M.J.Siemek,WydawnictwoNaukowePWN,Warszawa1996,s.482-483.
7
