Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
2.12.Katalogiimapygwiazd
39
mieckiAstronomischeGesellschaftKatalog(AGK).
Pracenadnimrozpoczęłysięwlatach70.XIXw.
itrwałydoprzełomuwieków.Uczestniczyłownich
12obserwatoriów,zktórychkażdewykonywałopo-
miarywokreślonejczęścinieba*.
Katalogiprzeglądoweistrefoweopartebyłyna
obserwacjachwizualnych.Rozwójfotografiiode-
słałtęmetodędolamusawkońcuXIXw.Płyty
fotograficznemożnaprzechowywaćipowracaćdo
nichdługopóźniej.Fotografująctensamobszarpo
wielulatach,możnapomierzyćruchywłasne.Co
więcej,pomiarpołożeńgwiazdstałsięłatwiejszy
iszybszy,umożliwiającskatalogowaniewiększej
liczbygwiazd.
PodkoniecXIXw.rozpoczętowielkimiędzy-
narodowyprogramCarteduCiel,zzamiaremsfo-
tografowaniacałegonieba.Uczestniczyłownim
18obserwatoriów,używającychpodobnychinstru-
mentówiklisz.Pozycjęgwiazdynajpierwmierzo-
nowzględemprostokątnejsiatki,naświetlonejna
każdapłytę(fot.2.3a),apotemprzeliczanonarek-
tascensjęideklinację.
Niezbędnedotegosągwiazdyodniesienia,
którychwspółrzędneznanesąbardzodokładnie.
Sąonezawartewkatalogachfundamentalnych.
Potrzebaistnieniatakichkatalogówpojawiłasię
przypracachnadAGK.Pierwszy,Fundamental
Katalog(FK1),zostałopublikowanywNiemczech
w1879r.Podawałpozycjeponad500gwiazd.
SzerokoużywanymkatalogiemjestSAO,wy-
danywlatach60.XXw.przezSmithsonianAstro-
physicalObservatory.Znajdująsięwnimdokładne
pozycje,jasności,ruchywłasne,typywidmoweitp.
dla258997gwiazdjaśniejszychod9m.Towarzy-
szymuatlasznaniesionymiwszystkimigwiazda-
mizkatalogu.
Wlatach90.XXw.AGK3iSAOzostałyza-
stąpioneprzezdużykatalogPPM(Positionsand
ProperMotions).Zawieradanewszystkichgwiazd
jaśniejszychod7,5m,prawiewszystkichdo8,5m
iwielusłabszych.Wczterechtomachkatalogusą
informacjeo378910gwiazdach.
PPMzostałskuteczniezastąpionyprzezka-
talogTycho-efektpracysatelityHipparcos.Był
topierwszysatelitaastrometryczny,wystrzelony
przezEuropejskąAgencjęKosmiczną(European
SpaceAgency,ESA)w1989r.Choćnieosiągnął
zaplanowanejorbitygeosynchronicznej,oparty
najegopomiarachHipparcosCataloguepodaje
*Trzeciąwersjętegokatalogu,AGK3,opartąjużnatech-
nicefotograficznej,ukończonow1975r.
daneastrometryczneifotometrycznedla118tys.
gwiazd.Precyzjawspółrzędnychsięgaparumili-
sekundłuku.MniejdokładnykatalogTychozawie-
raok.1mlngwiazd.
Wlatach1999i2000wydanoszóstąwersję
KataloguFundamentalnegoFK6.Dla4150gwiazd
referencyjnychłączyondanezwcześniejedycji
FK5iHipparcosa.Dlanajważniejszychgwiazd,
średnibłądruchówwłasnychwynositutypowo
0,00035″/rok.
WobecnymMiędzynarodowymSystemieRefe-
rencyjnymWspółrzędnych(InternationalCelestial
ReferenceSystem,ICRS)układywspółrzędnych
opierająsięnaodległychkwazarach,którychpozy-
cjesąniemalniezmienne.Współrzędnepodanena
epokęJ2000.0sąbardzobliskietemufundamental-
nemusystemowi.
Wrazzrozpowszechnieniemsięinternetuna
początkunowegotysiącleciazaprzestanodruko-
waniakatalogówiprzeniesionojedosieci.Roz-
wójtechnikisprawił,żerozmiarykatalogóweks-
plodowały.PierwszawersjaGuideStarCatalog,
przygotowananapoczątkulat90.XXw.naużytek
kosmicznegoteleskopuHubble’azawierała18mln
gwiazd.Następna,z2001r.,jużprawie500mln.
TenrekordzostałpobityprzezkatalogUSNO-B1.0
przygotowanyprzezObserwatoriumMorskieUSA
napodstawiezeskanowanychzdjęć,wykonanych
wciągu50latwramachróżnychprzeglądównieba.
Podajewspółrzędne,ruchywłasneijasnościwróż-
nychbarwachdla1024619261gwiazdigalaktyk.
DrugieuropejskisatelitaastrometrycznyGaia,
wystrzelonyw2013r.,tonastępnykrokkuwięk-
szejprecyzjiastrometrii.Dlaniektórychobiektów
zapewniadokładnośćnapoziomiesetnychczęści
milisekundyłuku**.
Zastosowanieastrometriinieograniczasiędo
tworzeniamap.Daneastrometrycznemajągłębsze,
fizyczneznaczenie.Znającodległośćdogwiazdy,
możnazjejobserwowanejjasnościobliczyćrze-
czywistąmocpromieniowania(rozdz.4),coniesie
informacjeojejstrukturzeistatusieewolucyjnym
(rozdz.11i12).Ruchygwiazdwiążąsięnp.zroz-
kłademmasywGalaktyce(rozdz.18).
Mapyniebarysowanoodstarożytności.Najwcze-
śniejszeglobusyniebaukazywałysferęjakbywidzia-
nąodzewnątrz.Dopieronamapachwspomnianego
jużJohannesaBayera(1603)przedstawiononiebo
**W2018r.ukazałsiędrugizbiórczęściowychrezultatów
misjiGaia(DR2).Paralaksygwiazddo15mpodajezdokładno-
ścią0,00004″.Ostatecznewynikispodziewanesąw2022r.
